Borçlar Kanununda SÖZLEŞME SERBESTİSİ ilkesi benimsenmiştir. Taraflar dilediği şekilde sözleşme koşullarını belirleyebilirler.
Gabin kavramı da tam olarak bu sebepten ötürü meydana gelmiştir. Sözleşme serbestisi ilkesinden dolayı bir taraf diğer taraftan içinde bulunduğu koşulları değerlendirerek aşırı yararlanma yoluna gidebilir. Gabin da tam olarak bunu önlemek amacıyla vardır. Madem sözleşme serbestisi ilkesi var gabin de olmalı. Sözleşmeye dilenildiği şekilde her şeyin konulabilmesi karşı edimler arasında açık bir orantısızlık olmasına sebebiyet verebilir.
Bir tarafın diğer tarafın içinde bulunduğu koşullardan ötürü diğerinden haksız bir kazanç elde etmek istemesini önleme amaçlıdır gabin.
Aşırı yararlanma; taraflardan birinin düşüncesizliği ve deneyimsizliğinden kaynaklanmış olabilir. Taraflardan birinin zor durumda kalmasından ötürü de aşırı yararlanma gündeme gelmiş olabilir.
Gabin, bir tarafın diğer taraftan haksız bir şekilde yararlanmasına engel olur.
Gabin, sözleşme serbestisine getirilen bir sınırlamadır. Gabin sayesinde kişinin içinde bulunduğu olumsuz durumun istismarı engellenmiş olur.
GABİN, SÖZLEŞME SERBESTİSİ KURALINA GETİRİLEN BİR İSTİSNADIR.
Gabin, zayıf olan tarafı koruyarak dengeleri korumaya çalışır.
Bir sözleşmede karşılıklı edimler arasında açık bir orantısızlık var ise bu orantısızlık, zarar görenin zor durumda kalmasından, düşüncesizliğinden ya da deneyimsizliğinden yararlanılmak suretiyle gerçekleştiği takdirde, zarar gören durumun özelliğine göre ya sözleşme ile bağlı olmadığını diğer tarafa bildirerek edimin geri verilmesini ya da sözleşmeye bağlı kalarak edimler arasındaki orantısızlığın giderilmesini isteyebilir.
Gabinin hem objektif hem sübjektif unsurları bulunmaktadır.
Gabinin sübjektif unsurları nelerdir?
Gabinin sübjektif unsurları sınırlı sayıdadır.
*Taraflardan birinin düşüncesizliği
*Taraflardan birinin deneyimsizliği
*Taraflardan birinin zor durumda kalması
Zor durumda kalmadan ne anlaşılmalıdır?
Zor durum, taraflardan birinin içinde bulunduğu koşullardan dolayı çaresiz olmasını ifade eder.
Çaresizliğin sebebi, kişinin malvarlığını ya da şahıs varlığını tehdit eden bir durumun olmasıdır.
Düşüncesizlikten ne anlaşılmalıdır?
Bu durumda kişi, sözleşmeyi imzalarken düşünme, tartışma ve karar verme aşamalarında özensiz davranmıştır.
Sözleşmeyi okumadan imzalamış olabilir. Sözleşmeyi yeterince iyi okumamış olabilir. Sözleşmenin bazı ağır maddelerine dikkat etmemiş olabilir.
Deneyimsizlikten ne anlaşılmalıdır?
Deneyim denilince adı üzerinde akla ilk olarak tecrübe gelmektedir. Kişinin sözleşme konusunda yeterince tecrübesi olmayabilir.
Mesela avukatlık ücret sözleşmesi düşünelim. Avukatlık ücret sözleşmesinde ilgili davanın asgari ücreti 20 bin iken avukat karşı tarafın deneyimsizliğinden faydalanarak çok uğraştırıcı ve yıpratıcı bir dava olmamasına rağmen 200 bin istemiş ve müvekkil de bu sözleşmeyi imzalamış olabilir. Müvekkilin bu sözleşmeyi imzalama sebebi daha önce adliye yolunu dahi görmemiş olacak kadar tecrübesiz olmasından kaynaklanmış olabilir. Burada da gabinin varlığından bahsedilebilir.
Gabin her somut olaya göre ayrı değerlendirilir.
Bir kira sözleşmesi düşünelim. Bahsi geçen konutun bulunduğu çevrede yıllık kira bedeli benzer konutlara göre 100 bin TL fazla ise burada da gabinin varlığından bahsedilebilir. Kira bedelinin uyarlanması istenebilecekken kiracı böyle bir dava açma hakkının olduğunu dahi bilemeyecek kadar tecrübesiz olabilir. Ev sahibine sırf tecrübesiz olduğu için bu kira bedelini yüksek ödemiş olabilir.
Gabinin objektif unsuru nedir?
Gabinin objektif unsuru edimler arasında açık bir orantısızlık olmasıdır.
Orantısızlık her somut olaya göre değerlendirilmelidir.
Gabin iddiasında bulunan kişi ne yapabilir?
Gabine maruz kalan kişi için yapılabilecek iki şey vardır. Sözleşmenin hükümsüzlüğünü ileri sürebilir ya da orantısızlığın giderilmesini isteyebilir.
Sözleşmenin hükümsüzlüğü durumunda artık sözleşme ile bağlı olmak istemediğini diğer tarafa iletebilir.
Orantısızlığın giderilmesi durumunda ise kısmı hükümsüzlük vardır. Aşırı yararlanma halinin ortadan kaldırılması istenmektedir.
Gabin hangi sözleşmelere uygulanır?
Gabin ancak ve ancak her iki tarafa borç yükleyen sözleşmeler için söz konusu olur.
Gabin iddiasında bulunmak için ayrı bir dava açmak gerekir mi?
Halihazırda görülmekte olan bir dava var ise ayrı bir dava açmaya gerek yoktur. Davanın görüldüğü mahkeme zaten gabin iddiasını da değerlendirecektir. Ancak halihazırda görülmekte olan bir dava yoksa ayrı bir dava açmak gerekir.
Gabin iddiası nasıl ispat edilebilir?
Gabin iddiası her türlü delille ispat edilebilir.
Gabin iddiasında bulunmak için herhangi bir süre var mıdır?
Borçlar Kanununun 28.maddesi der ki; Zarar gören, bu hakkını düşüncesizlik ve deneyimsizliği öğrendiği; zor durumda kalmada ise bu durumun ortadan kalktığı tarihten başlayarak 5 yıl içerisinde kullanabilir.
Zor durumda kalma halinin adı müzayaka halidir.
Tacirler de gabin iddiasında bulunabilirler mi?
Türk Ticaret Kanunu, tacirlerin ticari faaliyetlerinde basiretli bir iş adamı gibi davranması gerektiğini söyler. Dolayısıyla tacirler düşüncesizlik ya da deneyimsizlik hallerinden dolayı gabin iddiasında bulunamazlar. Ancak zor durumda kalma yani müzayaka halinden ötürü tacirler de gabin iddiasında bulunabilirler. Zor durumda kalma hali basiretli bir tacir gibi davranma yükümlülüğünü ihlal etmemektedir.
Tacirler müzayaka iddiasında bulunuyorlar ise bu durum somut olaya göre değerlendirilmelidir.
Sonuç olarak; gabinin varlığından söz edebilmek için objektif ve sübjektif unsurların bir arada olması gerekir. Bir taraf diğer tarafın zor durumda kalmasından ya da düşüncesizliğinden ya da tecrübesizliğinden yararlanmış olmalıdır. Diğer şart ise bir tarafın sömürülmüş olmasıdır. Yani edimler arasında açık bir orantısızlık bulunmalıdır.