TEK SATICILIK SÖZLEŞMESİ
Tek satıcılık sözleşmesi ve franchise sözleşmesi aslında birbirlerine çok benzer nitelikte sözleşmelerdir. Tek satıcılık sözleşmesi de kanunda düzenlenmemiş isimsiz sözleşmeler arasında yer almaktadır. Bununla birlikte tam iki tarafa borç yükleyen, çerçeve sözleşmelerdir. Bu bağlamda birbirlerine yakın iki sözleşme olduğunu söyleyebiliriz. Bununla birlikte aralarında temel ayrımlar da vardır. Örneğin, tek satılık sözleşmesinde tekel hakkı sağlamaktadır. Yani burada tek satıcının en büyük avantajı bu tekel hakkına sahip olmasıdır. Bununla birlikte tek satıcılık sözleşmesinde personel eğitimini yapımcı yapabilir. Ve bu eğitim genelde teknik hususlarda olabilmektedir. Franchise sözleşmesinde ise mevcuttaki pazar araştırmaları yapımcı tarafından tek satıcıya aktarılmamaktadır. Ve franchise sözleşmelerinde marka gibi daha çok fikri sınai haklar ön planda olduğu için bir yeknesaklık oluşturulması ve bir nevi kalite, imaj birlikteliği oluşturulması tek satıcılığa göre daha yoğundur.
SATIŞ SÖZLEŞMESİ
Satış sözleşmeleri Türk Borçlar Kanunu’muzda düzenlenmiş ve bir şeyin mülkiyetini geçirme borcu içeren tam iki tarafa borç yükleyen ani edimli olan sözleşmelerdir. 30 Satış sözleşmesinde, franchise sözleşmesinde olduğu gibi belirli bir bedel karşılığında fikri sınai haklarının kullanılması söz konusu değildir. Ayrıca satış sözleşmelerinde, her iki tarafın sistemin daha üst seviyeye çıkması, satışların arttırılması ve ciro arttımı için ortaklaşa bir çaba,b irbirini destekleme durumu mevcut değildir. Franchise sözleşmeleri satış sözleşmeleri gibi ani edimli değil, süreklilik arz eden ilişki içerisinde olmanın doğal sonucu olarak sürekli borç ilişkisi doğuran sözleşmelerdir.
LİSANS SÖZLEŞMESİ
Lisans Sözleşmesi gayrimaddi mallarin sahibinin belirli bir süre için bu kullanım hakkını belirlediği ücret karşılığında devrettiği, kendine özgü yani sui generis bir sözleşmedir.32İki sözleşmenin de esas unsurları aynı nitelikte olduğundan lisans sözleşmesine uygulanan hukuk kuralları kıyasen franchise sözleşmesine de uygulanmaktadır. Bununla birlikte franchise sözleşmesinde, franchise veren, sistemi franchise alana kullandırma, mevcut marka değerlerini korumayı ve destekleme gibi hükümler yer almaktadır. Ayrıca bu sözleşme tipinde franchise veren marka değerinin itibarının devamı nitelinde franchise alana eğitim verme yükümlülüğündedir. Bir nevi kazan- kazan yaklaşımı bu sözleşmenin amaçlarındandır. Franchise sözleşmesinde franchise veren franchise alana bu malları kullandırma hakkı ve yükümlülüğü mevcut iken sözleşmenin nihai amacı bu sözleşme konusu gayrimaddi malların sürümünün arttırılmasına odaklanmaktadır.33 Bundandır ki franchise sözleşmeleri Rekabet Kurumu’nun 2002/2 sayılı Dikey Anlaşmalara ilişkin Grup Muafiyeti Tebliği’nin kapsamına dahil edilmekteyken, lisans sözleşmesinin amacı ürün alım -satımı olmadığından bu tebliğ kapsamında değerlendirilmemektedir.
ACENTELİK SÖZLEŞMESİ
Acentelik sözleşmesinde tıpkı franchise sözleşmeler gibi mal ve hizmet sürümünde aracılık etmak amaçtır. 35 Acente burada tacir adına işlem yapmaktadır. En önemli farklardan biri de budur. Bu bağlamda tacirin işleri bir hayli kolaylaşmaktadır. Acentelik Sözleşmesinde tacir ile arasındaki ilişki bir hizmet ilişkisi olarak nitelendirilemez. Burada da taraflar arasında sürekli borç ilişkisi vardır. Burada acente satış sözleşmesinin aracısı konumundadır herhangi bir sözleşmesinin konusu malın mülkiyetini almaz. Acentelik sözleşmesinde franchise sözleşmesinde olduğu gibi bir başlangıç bedeli ya da aylık ciro üzerinden ve adına royalty denilen bir ücret ödenmesi durumu söz konusu değildir. Ayrıca franchise veren hesabına franchise alan herhangi bir sözleşme yapma durumu olmazken acentelik sözleşmesinde bu durum söz konusudur.
HİZMET SÖZLEŞMESİ
TBK madde 393. Maddesinde hizmet sözleşmeleri düzenlenmektedir. Sözleşmenin taraflarından işçi, işverenine bağlı olarak iş görmeyi ve karşılığında da ücret ödenen kişi konumundadır. Yani işçi ekonomik ve hukuki yönden işverene bağlı bir konumda yer almaktadır. İşveren bu anlamda çalışma koşulları, zamanını ve çalışma yerlerini işçinin belirleme hakkını elinde tutan taraftır. Franchise sözleşmelerinde ise franchise alan franchise verene karşı bazı noktalarda talimat almaktadır fakat buradaki amaç sürümün arttırması amacına yönelik bir sınırlayıcı unsurdur. Yargıtay kararlarındaki tanım gereği de franchise sözleşmesinin birbirlerinden bu hususta bağımsız iki tarafı olan bir sözleşme olarak değerlendirmek yerinde olacaktır. Yani hizmet sözleşmesinin unsuru olan bağımlılık sözleşmesi franchise sözleşmesinde bulunmamaktadır.
VEKALET SÖZLEŞMESİ
Vekalet Sözleşmesi TBK 520. Maddesinde düzenlenmiştir. Vekil bağımsız olarak iş görmeyi üstlendiği, sonucu değil süreci özen yükümlülüğü çerçevesince yürütmeyi garanti ettiği ve böylece riski üstlenmedi bir sözleşme türüdür. Sonucu garanti etmeyip süreci özen yükümlüğü kapsamında yürüterek yapılan en bilinen sözleşme avukatlık sözleşmeleridir. Nitekim eser sözleşmeleri ile de en büyük farkı buradan kaynaklanmaktadır. Bilindiği üzere eser sözleşmelerinde sonuç garanti edilmektedir. Vekalet sözleşmesinde de Franchise sözleşmesinde olduğu gibi güven ilişkisi büyük bir yer tutar. Bu yüzden de vekilin sır saklama yükümlülüğü mevcuttur. Franchise sözleşmesi ve vekalet sözleşmesinin birbirinden ayıran hususlardan biri de sona erme şekilleri bakımından farklılıklardır. Vekalet sözleşmesi her daim tek taraflı irade beyanı ile herhangi bir sebebe dayalı olmadan sona erdirilebilir. Franchising sözleşmeleri ise süreklilik arz eden sözleşmelerden olup niteliği ile bağdaşmadığı için sözleşme tek taraflı olarak sonra erdirilememektedir.
KNOW- HOW SÖZLEŞMESİ
Know- how sözleşmeleri de, franchise sözleşmelerin içeriğinde bulunan birçok unsur vardır. Know- how sözleşmelerinin konusunu gayri maddi malların devredilmesi oluşturmaktadır. Fakat know- how sözleşmelerinin franchise sözleşmeleri kadar karmaşık bir yapıya sahip olmadığını da belirtmek gerekir.
FRANCHISING TÜRLERİ
MASTER FRANCHİSİNGİ
Master Franchising sözleşmeleri uygulamada uluslararası franchise olduğunda söz konusu olur. Burada franchise veren, diğer ülkedeki alıcılarına kendi sistemine vermektedir39 . Burada franchise alan, kendisinin üçüncü kişilerle yaptığı sözleşmeler açısından franchise veren konumda yer almaktadır.40Görüldüğü üzere bu franchising türü bu sistemi genişleten bir türdür.
ÜRÜN FRANCHİSİNGİ
Ürün franchising sözleşmesi ‘geleneksel’ ya da ‘birinci kuşak franchising’ olarak da adlandırılır.41 Burada temel husus franchise verenin adı ve markasını kullanmak esas olup bu sürümü arttırmak temel amaçtır.42 Bu anlamda ürün franchingi, tek satıcılığa bu yönü ile benzerlik gösterir.43 Uygulamada en sık karşılaşılan franching türüdür. Burada franchise verenin tüm talimaları franchise alanı bağlayacaktır ve ayrıca belirli bir ücret ödemek zorunluğuna da franchise katlanmak durumunda kalacaktır.
MAL- HIZMET VE ÜRETIM FRANCHISINGI
Mal franchisinginde, franchise alan taraf herhangi bir üretim aşamasında yer almamaktadır. Burada üretim franche veren ya da farklı bir üçüncü kişi aracılığı ile yapılmakta olup piyasaya sürümü hususunda franchise alan yapmaktadır. Uygulamada en çok rastlanıldığı yer kozmetik sektörü olarak karşımıza çıkmaktadır. Hizmet franchisingi ise standart hizmetlerin tüketiciye sunumu söz konusu olduğunda karşımıza çıkmaktadır. Üretim Franchisingi ise franchise veren burada da üreticidir, franchise alanın ürünü işleyip, satışa hazır hale getirmesi söz konusudur.
PERAKENDECİ- TOPTAN FRANCHİSİNGİ
Sözleşmenin yapıldığı tarafların sözleşmeye ismini verdiği türdür. Yani Sözleşme üretici ve perakendeci arasında yapılmış ise perakendeci franchisingden, sözleşme üretici ve toptancı arasında yapılmışsa toptancı franchisingden bahsedilebilir. 45 Toptancı frenchisingi üretici konumunda franchise veren vardır ve burada malın şeklini, bilgileri vb. toptancı olan franchise alana devretmektedir. Burada bir nevi yine franchise verenden gelen talimatlar çerçevesince ürünler piyasaya sunulur.
ULUSAL FRANCHİSİNG
Burada da işlemin içeriğinden çok taraflara bağlı olarak isimlendirilen bir türden bahsedebiliriz. Hem franchise veren hem franchise alan taraf aynı ülkedeyse karşımıza ulusal franching sözleşmeleri gelmelidir. 46 Bu tür sözleşmede taraflar arasında herhangi bir uyuşmazlık çıktığında yabancılık unsurunu içinde barındırmayacağı için Türk Mevzuatı devreye girecektir. Hatta tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edebilecekleri birtakım konular mevcut olduğundan arabuluculuğa elverişli alanlar olarak karşımıza çıkmaktadır.
ULUSLARARASI FRANCHİSİNG
Uygulamada sıklıkla tercih edilen, globalleşmenin etkisiyle önemi gittikçe artan bir türdür. Burada da taraflar farklı ülkelerde olduğu durumlarda karşımıza çıkmaktadır. Bu sözleşme sayesinde, franchise konu mallar çeşitli ülkelerin kullanıma sunularak dünyanın birçok farklı noktasında aynı hizmet tüketiceye sunulmuş olmaktadır.
TABİİYET VE ORTAKLIK FRANCHİSİNGİ
Taraflardan birinin diğerine tabii olduğu, bir nevi emir ve talimatları çerçevesinde hareket ettiği ve bu talimatların dışına çıkma gibi bir seçeneğinin olmadığı sözleşmelere tabiiyet franchise sözleşmeleri denir. Burada bir altlık-üstlük ilişkisi söz konusudur. 47 Ortaklık franchise sözleşmesi ise tarafların eşit konumlandırıldığı, altlık – üstlük ilişkisi yaratmayan birlikte hareket ettikleri sözleşmelerdir. Tarafların eşitlik ilkesi söz konusu olduğundan dolayı TBK temel ilkelerinden olan eşitlik ilkesiyle de bağdaşmaktadır.