Anayasa Mahkemesi’nin 01.06.2022 günlü, 2021/85 E. ve 2022/60 K. sayılı kararı:
Öncelikle belirtmeliyiz ki; Anayasa Mahkemesi, hukukilik denetimini aşarak serbest piyasa düzeninde Fiyat İstikrarı Komitesi kurulamayacağına dair bir karar vermemiş, konuyu hukukilik denetimine uygun şekilde ve Cumhurbaşkanının hazırlayıp çıkarma yetkisine sahip olduğu eski kanun hükmünde kararnamelerin yerine geçen Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin konu sınırları kapsamında inceleyip karar vermekle yetinmiştir. Anayasa Mahkemesi yetki aşımında bulunmadığı gibi, yasama ve yürütme organlarının yetki alanlarına da müdahale etmemiştir.
Konu: 29.06.2021 tarihli ve (74) numaralı Fiyat İstikrarı Komitesi Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’nin;
A. Tümünün, Anayasanın 2., 104. ve 167. maddelerine aykırılığı ileri sürülerek iptaline ve yürürlüğünün durdurulmasına,
B. 1. 2. maddesinin;
a. (1) numaralı fıkrasının,
b. (2) numaralı fıkrasında yer alan “…ile Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Başkanından …” ibaresinin,
2. 3. maddesinin,
3. 5. maddesinin,
Anayasanın 2., 6., 8., 13., 20. ve 104. maddelerine aykırılığı ileri sürülerek iptallerine ve yürürlüklerinin durdurulmasına karar verilmesi talep edilmiştir.
Karar: AYM; dava dilekçesinde konu bakımından yetki yönünden kuralın Anayasa m.2 ve m.167’ye aykırı olduğu ileri sürülse de, Cumhurbaşkanlığı Kararnamesine ilişkin konu bakımından yetki kurallarının Anayasa m.104/17’de düzenlendiğini, bu nedenle incelemenin bu fıkra kapsamında yapılması gerektiğine karar vermiştir.
Anayasa m.104/17’nin üçüncü cümlesinde, Anayasada münhasıran kanunla düzenlenmesi öngörülen konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarılamayacağı hükmüne yer verilmiştir. Bu kapsamda Anayasa bir konunun kanunla düzenleneceğini öngörmüşse, bu konuda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarılamaz.
Anayasa m.123/1’e göre, “İdare, kuruluş ve görevleriyle bir bütündür ve kanunla düzenlenir”.
Anayasa m. 106/11’e göre, “Bakanlıkların kurulması, kaldırılması, görevleri ve yetkileri, teşkilat yapısı ile merkez ve taşra teşkilatlarının kurulması Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenlenir”.
AYM; karara konu Komiteyi kuruluşu, görev ve yetkileri ile üye yapısı dikkate alındığında merkezi idare içinde yer alan, tüzel kişiliği bulunmayan, Cumhurbaşkanlığı veya herhangi bir bakanlık teşkilatına dahil olmayan kendine özgü bir idari birim olduğu şeklinde değerlendirmiştir.
Bu bakımdan, Anayasa m.106/11 ve m.123/1 hükümlerini gözönünde bulunduran AYM; dava konusu Cumhurbaşkanlığı kararnamesinin, idari teşkilat içerisinde yeni bir birimin doğrudan kuruluşu ile görev ve yetkilerine ilişkin olduğunu belirterek, bu Komitenin Anayasa m.123 uyarınca kanunla düzenlenmesi gerektiğini ortaya koymuştur.
Yukarıda açıklanan hususlarla AYM, Anayasa m.123 kapsamında m.104/17’nin üçüncü cümlesine aykırı şekilde düzenlenen Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin tümünün iptaline karar verilmesine oyçokluğuyla karar vermiştir.
Ayrıca, 29/6/2021 tarihli ve (74) numaralı Fiyat İstikrarı Komitesi Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’nin tümüne yönelik yürürlüğün durdurulması talebinin koşulları oluşmadığından reddine oybirliğiyle karar verilmiştir.
Karşıoy Gerekçesi: Karşıoy görüşünde olan üyelere göre; Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile hedeflenen amaç idari bir birim kurmaktan ziyade, farklı unsurların iştiraki ile müşterek bir çalışma ekibi oluşturmak olduğundan davaya konu Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi, konu bakımından yetki kapsamı dışında kalmamaktadır.
Değerlendirme
Anayasada; Cumhurbaşkanına Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarma yetkisi verilmekle birlikte, bu yetkiye Anayasa m.104/17’nin ilk dört cümlesinde sınırlamalar getirildiği görülmektedir. Buna göre;
1. Yürütme yetkisine ilişkin konular dışında cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile düzenleme yapılması mümkün değildir.
2. Anayasanın ikinci kısmının birinci ve ikinci bölümlerinde yer alan temel haklar, kişi hakları ve ödevleriyle dördüncü bölümde yer alan siyasi haklar ve ödevler hakkında Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile düzenleme yapılamaz.
3. Anayasada münhasıran kanunla düzenlenmesi öngörülen konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarılamaz.
4. Kanunda açıkça düzenlenen konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarılamaz.
Cumhurbaşkanlığı kararnamesinin istisnai olduğu ve konu bakımından yetki sınırını belirleyen Anayasanın yukarıda yer verilen açık hükmü birlikte değerlendirildiğinde, Cumhurbaşkanına verilen bu yetkinin sınırsız olmadığı, hatta Türkiye Büyük Millet Meclisi karşısında sınırlarının olduğu gözardı edilmemelidir. AYM’nin konu ile ilgili görüşüne iştirak etmekteyiz. Karşı oyun benimsediği Cumhurbaşkanına verilen bu yetkinin kapsamını geniş yorumlamanın, hukuk devleti ilkesine ve dolayısıyla Anayasaya aykırılığı birlikte getireceğini de belirtmeliyiz.
Cumhurbaşkanlığı kararnameleri ile ilgili tartışmalara sebebiyet veren asıl hususun bu kapsamın geniş yorumlanarak, temel hak ve özgürlüklere zarar verdiğini, bir hukuk devletinde kanunla düzenlenmiş veya düzenlenmesi gereken konulara yürütme organının düzenleyici tasarrufları ile müdahalesine izin verilmemesi gerektiğini, bu sebeple bu yetkinin konu kapsamının Anayasaya uygun ve dar şekilde yorumlanması gerektiğini ifade etmek isteriz. Kişi hak ve hürriyetlerinin düzenlenmesi sınırlanması ile temeli Anayasaya ve kanunlara dayanması gereken kamu müesseseleri bakımından “kanunilik” ilkesinin vazgeçilmez olduğunu, başta Anayasanın 6. ve 13. maddeleri ile AYM kararında geçen hükümleri dikkate alarak söylemek isteriz.
Prof. Dr. Ersan Şen
Stj. Av. Berra Berçik
(Bu köşe yazısı, sayın Prof. Dr. Ersan ŞEN tarafından www.hukukihaber.net sitesinde yayınlanması için kaleme alınmıştır. Kaynak gösterilse dahi köşe yazısının tamamı özel izin alınmadan kullanılamaz. Ancak alıntılanan köşe yazısının bir bölümü, aktif link verilerek kullanılabilir. Yazarı ve kaynağı gösterilmeden kısmen ya da tamamen yayınlanması şahsi haklara ve fikri haklara aykırılık teşkil eder.)