Türk vatandaşı; Türkiye Cumhuriyeti Devletine vatandaşlık bağı ile bağlı olan kişiyi ifade etmektedir. Buna göre; Türkiye Cumhuriyeti Devleti ile vatandaşlık bağı bulunmayan kişiler ise, ''yabancı'' olarak kabul edilmektedir. Türk vatandaşlığı ülkemizde iki yolla kazanılmaktadır. Bunlardan ilki doğumla vatandaşlığın kazanılması iken, ikincisi sonradan vatandaşlığın kazanılmasıdır. Sonradan vatandaşlığın kazanılması; yetkili makam kararı veya evlat edinilme ya da seçme hakkının kullanılması ile gerçekleşir.
Bu çalışmamızda sonradan vatandaşlığın kazanılması yollarından biri olan yetkili makam kararı ile gerçekleşen Evlenme Yoluyla Türk Vatandaşlığının Kazanılmasını işleyeceğiz.
Öncelikle belirtmek gerekir ki, bir Türk vatandaşı ile evlilik yabancılara doğrudan Türk vatandaşlığının kazanılması hakkı vermeyecektir. Buna ilişkin birtakım şartlar 5901 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanunu'nun 16. maddesinde sıralanmıştır. Bununla birlikte, mezkur kanunun ''Başvuru için aranan şartlar'' başlıklı 11. maddesinde ise;
Türk vatandaşlığını kazanmak isteyen yabancılarda;
a) Kendi millî kanununa, vatansız ise Türk kanunlarına göre ergin ve ayırt etme gücüne sahip olmak,
b) Başvuru tarihinden geriye doğru Türkiye'de kesintisiz beş yıl ikamet etmek,
c) Türkiye'de yerleşmeye karar verdiğini davranışları ile teyit etmek,
ç) Genel sağlık bakımından tehlike teşkil eden bir hastalığı bulunmamak,
d) İyi ahlak sahibi olmak,
e) Yeteri kadar Türkçe konuşabilmek,
f) Türkiye'de kendisinin ve bakmakla yükümlü olduğu kimselerin geçimini sağlayacak gelire veya mesleğe sahip olmak,
g) Millî güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel teşkil edecek bir hali bulunmamak,
şeklinde başvuruya ilişkin aranacak birtakım temel şartlara yer verilmiştir.
Aynı Kanunun "Türk vatandaşlığının evlenme yoluyla kazanılması" başlıklı 16. maddesinin 1. fıkrasında ise;
Bir Türk vatandaşı ile evlenme doğrudan Türk vatandaşlığını kazandırmaz. Ancak bir Türk vatandaşı ile en az üç yıldan beri evli olan ve evliliği devam eden yabancılar Türk vatandaşlığını kazanmak üzere başvuruda bulunabilir. Başvuru sahiplerinde;
a) Aile birliği içinde yaşama,
b) Evlilik birliği ile bağdaşmayacak bir faaliyette bulunmama,
c) Millî güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel teşkil edecek bir hali bulunmama, şartlarının aranacağı hüküm altına alınmıştır. Ancak başvurudan sonra Türk vatandaşı eşin ölümü nedeniyle evliliğin sona ermesi halinde ''aile birliği içinde yaşama'' şartı artık aranmayacaktır. Yine evlenme ile Türk vatandaşlığını kazanan yabancılar evlenmenin butlanına karar verilmesi halinde evlenmede iyiniyetli iseler, Türk vatandaşlığını muhafaza edeceklerdir.
Bu maddede sayılan şartları taşıyanlar evlenme yoluyla Türk vatandaşlığını kazanmak üzere başvuruda bulunabilirler.Başvuruda bulunan yabancı hakkında müracaat makamlarınca araştırma yapılacaktır. Araştırma sonucunda yabancının;
a) Bir Türk vatandaşı ile üç yıldan beri evli olmadığı,
b) Evliliğin boşanma veya müracaat tarihinden önce ölüm gibi nedenlerle son bulduğu,
c) Herhangi bir suçtan dolayı yargılamasının devam ettiği veya hükümlü ya da tutuklu oldugu,
ç) 26 ncı madde uyarınca istenen belgeleri ibraz edemediği,
anlaşıldığı takdirde başvurusu kabul edilmez ve bu hususta ilgilisine gerekli tebligat yapılır... (Türk Vatandaşlığı Kanununun Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik m. 25)
Türk vatandaşlığını kazanmak üzere başvuruda bulunan yabancı adına müracaat makamlarınca aşağıda belirtilen belgelerden oluşan dosya düzenlenecektir: (Türk Vatandaşlığı Kanununun Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik m. 26)
a) İsteği belirten form dilekçe.
b) Türk vatandaşı eşe ait müracaat makamlarınca sistemden alınan nüfus kayıt örneği.
c) Kişinin hangi devlet vatandaşı olduğunu gösteren pasaport veya benzeri belge, vatansız ise temininin mümkün olması halinde buna ilişkin belge.
ç) Kişinin kimlik bilgilerini gösteren doğum belgesi veya nüfus kayıt örneği gibi belge.
d) Yerleşim yeri Türkiye’de bulunuyor ise en son tarihli ikamet tezkeresi.
e) Herhangi bir suç nedeniyle hakkında kesinleşmiş mahkeme kararı bulunuyor ise onaylı bir örneği.
f) Kişinin doğum tarihinin ay ve günü bulunmuyorsa, doğum tarihinin tamamlanması için ülkesinin yetkili makamlarından alınmış belge, belgenin temin edilememesi halinde ise 5490 sayılı Nüfus Hizmetleri Kanununun 39 uncu maddesi gereğince işlem yapılmasını kabul ettiğine dair imzalı beyanı.
g) Hizmet bedelinin Maliye veznesine yatırıldığını gösteren makbuz.
Evlenme yoluyla Türk vatandaşlığnı kazanmak isteyen ve başvuruda aranan şartları tasıdığı anlaşılan yabancı adına mezkur yönetmeliğin 26 ncı maddesinde belirtilen belgelerden oluşan dosya düzenlendikten sonra yabancı hakkında il emniyet müdürlüğünden soruşturma yapılması istenecektir.
İl emniyet müdürlüğünce evlenme yoluyla Türk vatandaşlığını kazanmak isteyen yabancının;
(Türk Vatandaşlığı Kanununun Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik m. 28)
a) Aile birliği içinde yaşayıp yaşamadığı,
b) Evlilik birliği ile bağdaşmayacak şekilde fuhuş yapmak ve fuhuşa aracılık etmek gibi davranışlarının olup olmadığı,
c) Türk vatandaşlığını kazanmasında millî güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel teşkil edecek bir halinin bulunup bulunmadığı,
hususları araştırılacak ve oluşan olumlu veya olumsuz kanaat soruşturma formuna açık bir şekilde yazılacak akabinde soruşturma formuna soruşturmaya ilişkin tutanaklar da eklenecektir. Soruşturması tamamlanan yabancının dosyası il müdürlüğüne iade edildikten sonra dosya gerekli inceleme ve araştırma yapılmak üzere il müdürlüğünce komisyona gönderilecektir.
Komisyon tarafından; Türk vatandaşlığını kazanmak isteyen yabancı ve eşi, ayrı ayrı ve birlikte mülakata tabi tutulmak suretiyle evliliğin gerçek bir evlilik ya da Türk vatandaşlığını kazanmak amacıyla yapılmış bir evlilik olup olmadığı hususları araştırılacak, mülakat sonucunda oluşan kanaat evlenme yoluyla Türk vatandaşlığının kazanılmasına ilişkin mülakat formuna yazılacak, akabinde dosya karar alınmak üzere İl Müdürlüğünce Bakanlığa gönderilecektir.
Başvurular yurt içinde yerleşim yerinin bulunduğu valiliğe, yurt dışında ise dış temsilciliklere bizzat veya bu hakkın kullanılmasına ilişkin özel vekâletname ile yapılıcaktır. Posta yoluyla yapılan müracaatlar kabul edilmeyecektir. Ergin olmayan veya ayırt etme gücünden yoksun bulunan kişilerin vatandaşlıkla ilgili başvuruları veli ya da vasileri tarafından yapılacaktır.¹
Görüldüğü üzere, Evlenme yoluyla Türk Vatandaşlığının kazanılmasında aranan şartları taşımanın kişilere mutlak bir hak sağlamadığı aşikardır. Kaldı ki,zaten bu husus, 5901 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanunu'nun 10. maddesinde de açıkça düzenlenmiştir. Bu durum devletin hükümranlık (egemenlik) hakkının doğal bir sonucudur. Bir başka ifade ile, idarenin yabancıları Türk vatandaşlığına kabul edip etmeme noktasında bir takdir yetkisi bulunmaktadır. Lakin idare bu takdir yetkisini kullanırken hukuka, mevzuata ve idare hukukunun temel ilkelerine uygun davramak zorundadır. Nitekim bu hususun yargı yolu ile denetiminin sağlanabilmesi adına da, Anayasamızın 125. maddesinde; ''İdarenin her türlü eylem ve işlemlerine karşı yargı yolunun açık'' olduğu açıkça düzenlenmiştir.
İdarenin soyut gerekçelerle, her türlü şüpheden uzak, kesin ve net deliller ile somut bilgi ve belgelere, yasal mevzuata dayanmaksızın kendisine tanınan takdir yetkisini kullanması başta Anayasamız olmak üzere hukuk devleti ilkesi ile de bağdaşmayacaktır. İdareye tanınan bu takdir yetkisi idare için bir keyfilik veya cezalandırma aracı olarak kullanılmamalıdır. Bu bağlamda idare takdir yetkisini kullanırken; yasanın koyduğu sınırlar çerçevesinde, eşitlik ilkesine uygun, kamu yararı dışında başkaca bir amaç gütmeden ve gerekçeli olarak işlem tesis etmelidir. Nitekim birçok yargı içtihatlarında da takdir yetkisinin keyfiliğe kaçmadan, kamu hizmeti gerekleri ve kamu yararına, sosyal devlet ilkesi, aile birliğinin korunması ilkesi, eşitlik ilkesi, idarenin bütünlüğü ilkesi, savunma hakkı, düşünce ve kanaat hürriyeti, çalışma ve sözleşme hürriyeti, ölçülülük ilkesi gibi temel ilkelerine uygun olarak kullanılması gerektiği öngörülmektedir. Aksi halde ilgisi tarafından başvuru halinde yargı organlarınca söz konusu idari işlemin iptaline karar verilebilecektir.
------------
¹ Başvuruya ilişkin istenen belgeler ve başvuru usulüne ilişkin detaylı bilgi için; Bkz. https://www.nvi.gov.tr/kurumlar/nvi.gov.tr/hizmetlerimiz/vatandaslikhizmetleri/Turk_Vatandasliginin_Evlenme_Yoluyla_Kazanilmasi_Basvuru_yeri_ve_makam_VAT_6_.pdf ET: 24.06.2021