Bir taşınmazın üzerinde elektrik direği, yüksek gerilim hattı veya enerji nakil hattı bulunması, söz konusu taşınmazın mülkiyet hakkını etkileyebilir. Bu durumda, taşınmazın sahibi belirli koşullar altında tazminat talep etme hakkına sahiptir. Türk Anayasası, mülkiyet hakkının korunmasını teminat altına almış ve bu hakkın kamu yararına aykırı şekilde sınırlandırılamayacağına hükmetmiştir.
Türk Anayasası'nın 35. maddesi, her bireyin mülkiyet hakkına sahip olduğunu ve bu hakkın ancak kamu yararı amacıyla kanunla sınırlanabileceğini belirtmektedir. Ayrıca, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'ne ek olan 1. protokolün 1. maddesi de mülkiyetin korunmasına dair benzer bir düzenleme yapmaktadır. Bu metinlerde vurgulanan temel ilkeler, mülkiyet hakkının taşınmazın hem üstünü hem de altını kapsadığı yönündedir.
KAMULAŞTIRMA KANUNU VE İRTİFAK HAKKI
İrtifak hakkı, bir taşınmazın sahibi tarafından, başkasına kullanım hakkı tanıyan bir ayni haktır. Enerji nakil hattı veya diğer kamu hizmetleri için taşınmaz üzerinde irtifak hakkı kurulması, kamu yararı gözetilerek yapılır. Bu tür irtifak hakları, genellikle idare tarafından tek taraflı bir karar ile kurulmaktadır. Kamulaştırma işlemi, taşınmazın mülkiyetinin idareye devredilmesini gerektirmez, yalnızca kullanım hakkı verilmesini sağlar.
Bir taşınmazın üzerinde elektrik direği, yüksek gerilim hattı veya enerji nakil hattı kurulması, mülk sahibinin taşınmazın bir kısmını kullanma hakkını kısıtlayabilir. Bu gibi durumlarda, taşınmaz malikinin mülkiyet hakkı dolayısıyla tazminat alma hakkı doğar. Türk Medeni Kanunu'nun 718. maddesi, taşınmazın alt ve üst katmanlarının mülkiyetinin malikine ait olduğunu belirtmiştir. Bu nedenle, arazinin üstüne veya altına yapılan müdahaleler, taşınmazın değerinde bir azalmaya neden olabilir.
2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu'nun 4. maddesi, bir taşınmazın mülkiyetinin tamamının kamulaştırılması yerine, taşınmazın belirli bir kesimine veya üzerindeki belirli bir katmana irtifak hakkı kurulabileceğini ifade etmektedir. Bu durumda, taşınmaz malikine irtifak hakkı karşılığında tazminat ödenmesi gerekmektedir. Kamulaştırma bedelinin belirlenmesinde, taşınmazın değerindeki düşüş esas alınır. Özellikle elektrik direklerinin geçtiği alanlar, taşınmazın kullanımını önemli ölçüde kısıtlayabileceği için değer kaybına neden olur.
Yargıtay 5. Hukuk Dairesi'nin 2017/26247 E. 2018/5537 K. sayılı kararında, enerji nakil hattı nedeniyle taşınmazda meydana gelen değer kaybının, taşınmazın tamamında hesaplanması gerektiği vurgulanmıştır. Bu karar, enerji nakil hattı nedeniyle oluşan zararların sadece hattın geçtiği izdüşüm alanı ile sınırlı kalamayacağını, taşınmazın tamamını etkileyebileceğini ortaya koymuştur.
TAZMİNAT HESAPLAMA KRİTERLERİ
Tazminatın belirlenmesinde dikkate alınması gereken bazı temel kriterler bulunmaktadır:
1. Taşınmazın Rayiç Bedeli: Taşınmazın piyasa değeri, tazminatın hesaplanmasında önemli bir rol oynamaktadır. Bu, taşınmazın bulunduğu bölgede benzer özelliklere sahip diğer taşınmazlarla karşılaştırılarak belirlenir.
2. Kullanım Durumu: Taşınmazın mevcut kullanım şekli (tarım arazisi, konut, sanayi alanı vb.) ve imar durumu da tazminatın hesaplanmasında dikkate alınır.
3. Enerji Nakil Hattı Etkisi: Elektrik direği veya enerji nakil hattının taşınmazın kullanımına etkisi, tazminat miktarını belirlemede önemli bir faktördür. Hattın geçtiği alanlar üzerinde inşaat yapılamaz veya kullanım kısıtlanabilir.
İrtifak hakkı ile ilgili olarak yapılan kamulaştırma işlemlerinde, taşınmazın değerindeki düşüş oranı dikkate alınarak tazminat belirlenir. Yüksek gerilim hattı gibi büyük altyapı projeleri, taşınmazın kullanımını kısıtladığından, bu tür irtifakların oluşturulmasında değer kaybı oranı yüksek olabilmektedir. Yargıtay kararlarında, irtifak hakkı nedeniyle taşınmazın tamamında meydana gelen değer kaybının tazmin edilmesi gerektiği belirtilmiştir. Bu tür durumlarda, tazminatın taşınmazın tamamındaki değer düşüşü üzerinden hesaplanması gerekmektedir.
DAVA AÇMA HAKKI
Elektrik direği, yüksek gerilim hattı veya enerji nakil hattı gibi altyapıların taşınmaz üzerinde kurulması, mülkiyet hakkı ihlaline yol açabileceği için tazminat hakkı doğurur. Bu tür bir ihlale karşı dava açma hakkı, taşınmaz malikinın sahip olduğu temel bir haktır. Dava açma hakkı, mülkiyetin ihlali nedeniyle uğranan zararların giderilmesi amacıyla kullanılır ve belirli şartlara tabidir. Dava açma hakkının kapsamı ve şartları şu şekilde açıklanabilir:
Kamulaştırma Yapılmaması Durumunda Dava Açma Hakkı;
Taşınmazın üzerine elektrik direği, enerji nakil hattı veya yüksek gerilim hattı kurulmasıyla mülkiyet hakkı ihlal edilen malik, eğer kamulaştırma işlemi yapılmamışsa, tazminat talep etmek için dava açma hakkına sahiptir. Bu durumda malik, taşınmazın değerinde meydana gelen azalmayı idareye karşı talep edebilir. Elektrik direği veya enerji nakil hattı kurulmuş olan taşınmaz için kamulaştırma işlemi hiç yapılmamışsa veya kamulaştırma işlemi tamamlanmamışsa, taşınmaz maliki tazminat talep etme hakkına sahiptir. Bu durumda, malik taşınmazının üzerinde yapılan işlem sonucu uğradığı değer kaybı ile ilgili tazminat için dava açabilir.
Kamulaştırmanın usulüne uygun yapılmamış olması
- Eğer kamulaştırma işlemi yapılmışsa ancak usulüne uygun tamamlanmamışsa (örneğin, kamulaştırma bedeli ödenmemişse veya eksik ödeme yapılmışsa), malik yine dava açarak eksik ödenen bedeli talep edebilir. Usulüne uygun yapılmayan kamulaştırma işlemleri, hukuka aykırı olduğundan, malik, bu işlemi dava yoluyla iptal ettirebilir veya tazminat alabilir.
2. İrtifak Hakkı Kurulmuşsa Dava Açma Hakkı
İrtifak hakkı, taşınmazın belirli bir kısmı üzerinde idare lehine kurulan sınırlı bir ayni haktır. Bu durumda da malik, taşınmazının tamamında meydana gelen değer kaybı için tazminat talep edebilir. Eğer taşınmaz üzerinde enerji nakil hattı nedeniyle irtifak hakkı kurulmuşsa, taşınmazın önceki değeri ile irtifak hakkı kurulduktan sonraki değeri arasındaki farkı talep edebilir.
İrtifak hakkı kurulmadan önceki değer ile sonraki değer arasındaki fark: İrtifak hakkı nedeniyle taşınmazın değerinde bir azalma olmuşsa, malik bu azalmayı tazminat olarak talep edebilir. Bu tazminat, taşınmazın tamamında meydana gelen değer kaybı üzerinden hesaplanır.
- İrtifak alanı dışında kalan kısımlar: İrtifak hakkı kurulduktan sonra bile taşınmazın geri kalan kısmı kullanılmaya devam ediyorsa, malik bu kısmı kullanma hakkına sahiptir. Ancak irtifak alanı ile ilgili değer kaybı nedeniyle tazminat talep etme hakkı doğar.
3. Pilon (Elektrik Direği) Yeri İçin Dava Açma Hakkı
Elektrik direği yerinin kamulaştırılması, ‘’mülkiyet kamulaştırması’’ olarak değerlendirilir. Yani, direklerin bulunduğu alanın tamamı idarenin kullanımına verilir ve bu alana ilişkin tazminat tam olarak ödenir. Bu durumda, elektrik direği yerinin kamulaştırılması sonucu malik, bu alanın bedelini tam olarak talep etme hakkına sahiptir.
4. Kamulaştırma Bedelinin Tespitinde Dava Açma Hakkı
Kamulaştırma bedelinin belirlenmesinde, taşınmazın rayiç bedeli, kullanım biçimi, imar durumu, taşınmazın üzerinden geçen yüksek gerilim hattının arazinin genel kullanımına engel olup olmadığı gibi birçok faktör göz önünde bulundurulur. Eğer kamulaştırma bedeli, taşınmazın değer kaybını tam olarak karşılamıyorsa, malik bu konuda dava açabilir.
- Değer kaybı oranı: Enerji nakil hattı veya yüksek gerilim hattı gibi altyapıların taşınmaz üzerinde oluşturduğu değer kaybı, taşınmazın kullanım amacına göre belirlenir. Kamulaştırma bedelinin, bu değer kaybını karşılamaması durumunda, malik dava açarak eksik bedeli talep edebilir.
- Dava açma için başvuru: Taşınmazın üzerine enerji nakil hattı, elektrik direği veya yüksek gerilim hattı kurulmuşsa, malik, Asliye Hukuk Mahkemesi’ne başvurarak dava açabilir. Dava, taşınmazın bulunduğu yerin yetkili mahkemesinde açılır.
Sonuç olarak:
Elektrik direği, yüksek gerilim hattı veya enerji nakil hattı gibi altyapılar nedeniyle taşınmaz üzerinde mülkiyet hakkı ihlal edilen malik, tazminat talep etmek için dava açma hakkına sahiptir. Bu dava, kamulaştırma işleminin yapılmamış olması, bedelin eksik ödenmesi veya usulüne uygun tamamlanmamış olması gibi durumlarda geçerlidir. Dava sürecinin başarılı olabilmesi için, taşınmazın değer kaybı net bir şekilde tespit edilmeli ve kamulaştırma bedeli ile zarar arasındaki fark talep edilmelidir. Taşınmazın üzerindeki elektrik direkleri, yüksek gerilim hatları veya enerji nakil hatları nedeniyle mülkiyet hakkı ihlal edilen malik, kamulaştırma yoluyla irtifak hakkı kurulması ve tazminat talep etme hakkına sahiptir. Tazminat, taşınmazın rayiç bedeli, kullanım durumu ve enerji nakil hattının taşınmaz üzerindeki etkileri dikkate alınarak hesaplanmalıdır. Kamulaştırma işleminin doğru şekilde yapılması ve tazminatın eksiksiz olarak ödenmesi, mülkiyet hakkının korunması açısından büyük önem taşımaktadır.
Av. Şeyma ERDEM