Yargılama makamları, yargılamanın taraflarınca ileri sürülen iddiaları ve gösterdikleri delilleri gereği gibi incelemek zorundadır. Bununla birlikte belirli bir davaya ilişkin olarak delilleri değerlendirme ve gösterilmek istenen delilin davayla ilgili olup olmadığına karar verme yetkisi esasen derece mahkemelerine aittir. Mevcut yargılamada geçerli olan delil sunma ve inceleme yöntemlerinin adil yargılanma hakkına uygun olup olmadığını denetlemek Anayasa Mahkemesinin görevi kapsamında olmayıp Mahkemenin görevi, başvuru konusu yargılamanın bir bütün olarak adil olup olmadığını değerlendirmektir.
İlgili Kararlar:
♦ (Emine Yıldız, B. No: 2014/12324, 1/2/2017) (Yemin)
♦ (Atif Öktem, B. No: 2018/22015, 13/4/2021) (Keşif)
---
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
TÜRKİYE CUMHURİYETİ |
|
ANAYASA MAHKEMESİ |
|
|
|
|
|
İKİNCİ BÖLÜM |
|
|
|
KARAR |
|
|
|
ATİF ÖKTEM BAŞVURUSU |
|
(Başvuru Numarası: 2018/22015) |
|
|
|
Karar Tarihi: 13/4/2021 |
|
İKİNCİ BÖLÜM |
|
|
|
KARAR |
|
|
|
Başkan |
: |
Kadir ÖZKAYA |
|
Üyeler |
: |
M. Emin KUZ |
|
|
|
Rıdvan GÜLEÇ |
|
|
|
Yıldız SEFERİNOĞLU |
|
|
|
Basri BAĞCI |
|
Raportör |
: |
Eren Can BENAKAY |
|
Başvurucu |
: |
Atif ÖKTEM |
|
Vekili |
: |
Av. Metin Taylan ÖZYILMAZ |
I. BAŞVURUNUN KONUSU
1. Başvuru, idari para cezasının iptali istemiyle açılan davada usule ilişkin imkânlar bakımından zayıf duruma düşürülme nedeniyle adil yargılanma hakkı kapsamındaki silahların eşitliği ilkesinin ihlal edildiği iddiasına ilişkindir.
II. BAŞVURU SÜRECİ
2. Başvuru 13/7/2018 tarihinde yapılmıştır.
3. Başvuru, başvuru formu ve eklerinin idari yönden yapılan ön incelemesinden sonra Komisyona sunulmuştur.
4. Komisyonca başvurunun kabul edilebilirlik incelemesinin Bölüm tarafından yapılmasına karar verilmiştir.
5. Bölüm Başkanı tarafından başvurunun kabul edilebilirlik ve esas incelemesinin birlikte yapılmasına karar verilmiştir.
6. Başvuru belgelerinin bir örneği bilgi için Adalet Bakanlığına gönderilmiştir.
III. OLAY VE OLGULAR
7. Başvuru formu ve eklerinde ifade edildiği şekliyle ve Ulusal Yargı Ağı Bilişim Sistemi (UYAP) aracılığıyla erişilen bilgi ve belgeler çerçevesinde olaylar özetle şöyledir:
8. Başvurucu, Ardahan'ın Akyaka köyü sınırları içinde kum, çakıl ocağı kırma, yıkama, eleme tesisinin (tesis) işleticisidir.
9. Başvurucu 8/2/2016 tarihinde aynı ilde bulunan Ağzıpek köyü muhtarı tarafından, yerine getirdiği faaliyetiyle hem Kura Nehri'ne hem de Ağzıpek köyüne zarar verdiği gerekçesiyle şikâyet edilmiştir. Şikâyet üzerine 24/2/2016 tarihinde denetim için tesise gelinmiş ancak mevsim şartları nedeniyle tesisin karla kaplı olmasına bağlı olarak denetim başka bir tarihe ertelenmiştir.
10. Daha sonra başvurucu, aynı ilde bulunan Sugöze köyü muhtarı tarafından 22/6/2016 tarihinde, tesise ait kamyonların köy yolu ile evlere zarar verdiği gerekçesiyle şikâyet edilmiştir. Şikâyet üzerine 3/8/2016 tarihinde tesiste denetim gerçekleştirilmiştir. Denetimde tesiste yetkili ve çalışanın olmadığı, herhangi bir faaliyetin bulunmadığı ve alanda herhangi bir makinenin yer almadığı tutanak altına alınmıştır. Tesisin akıbeti hakkında başvurucu ile gerekli yazışmaların yapılacağı belirtilmiştir.
11. Ardahan Valiliği (Valilik) Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü (Müdürlük)18/8/2016 tarihli yazıyla başvurucudan tesisin akıbeti hakkında ivedi olarak bilgi verilmesini istemiştir. Öte yandan Müdürlüğün yine 18/8/2016 tarihli bir diğer yazısıyla Devlet Su İşleri (DSİ) 243. Şube Müdürlüğünden tesisin bulunduğu Kura Nehri yatağında herhangi bir tahribat yapılıp yapılmadığının değerlendirilerek sonucun bildirilmesi istenilmiştir.
12. Başvurucu 29/8/2016 tarihinde istenilen bilgiyi vermiştir. Dilekçesinde Sugöze köyünün tesise 9 km uzakta bulunduğunu belirtmiştir. Tesisin ancak yakınında bulunduğu Akyaka köyü tarafından şikâyet edilebileceğini ifade etmiştir. Sugöze köyü muhtarı ile husumeti bulunduğunu vurgulayarak kasıtlı olarak şikâyet edildiğini dile getirmiştir.
13. DSİ, 8/9/2016 tarihli yazı ile istenilen bilgiyi vermiştir. Söz konusu yazıda nehir yatağının önceki durumu bilinmediği için şu anki durumla ilgili kesin bir kanaat oluşmadığı belirtilmiştir.
14. Bunun üzerine 23/9/2016 tarihinde tesiste tekrar denetim gerçekleştirilmiştir. Denetimde tesiste herhangi bir ekipmanın görülmediği belirtilmiştir. Öte yandan tesiste GPS ile yapılan ölçüm neticesinde "Çevresel etki değerlendirme (ÇED) gerekli değildir." kararına konu proje tanıtım dosyasında belirtilen faaliyet alanı koordinatları dışında çalışıldığının tespit edildiği ifade edilmiştir. Ayrıca faaliyete ilişkin "ÇED gerekli değildir." kararına konu proje dosyasında yer alan "Faaliyet alanı ile Kura Nehri arasında 50 metre genişlikteki alana müdahale edilmeyecektir." taahhüdü ile "Akar ve kuru dere yataklarına hiçbir şekilde müdahale edilmeyecektir ve pasa dökülmeyecektir." taahhütlerinin "bu alanlardan malzeme alarak" ihlal edildiği ve söz konusu durumun fotoğraflandığı tutanak altına alınmıştır. Yine denetim esnasında herhangi bir çalışan ya da yetkilinin tesiste bulunmadığı belirtilmiştir.
15. Başvurucu Çevre ve Şehircilik Bakanlığının (İdare) 17/10/2016 tarihli İdari Yaptırım Karar Tutanağı ile her bir taahhüt ihlali için 20.452 TL olmak üzere 61.356 TL idari para cezası ile cezalandırılmıştır. Tutanakta başvurucu hakkında yukarıda değinilen tespitlere yer verildikten sonra başvurucunun üç tahhütünü ihlal ettiği belirtilmiştir. Söz konusu eylemlerin 9/8/1983 tarihli ve 2872 sayılı Çevre Kanunu'nun 20. maddesinin (e) bendinde düzenlenen "Çevresel Etki Değerlendirmesi sürecinde verdikleri taahhütnameye aykırı davranmak" kapsamında olduğu ifade edilmiştir.
16. Anılan işlem başvurucuya, Valiliğin 19/10/2016 tarihli işlemiyle 27/10/2016 tarihinde tebliğ edilmiştir.
17. Başvurucu, idari para cezasının iptali istemiyle 6/12/2016 tarihinde dava açmıştır. Dilekçesinde idari yaptırıma konu alanlarda çalışma yapmadığını, faaliyet alanı dışında çalıştığının tespit edilmediğini, tesisle ilgili 2010 yılında -kendi işletmesinden önce- hazırlanan Tarımsal Etüt Raporunda taşınmazın tahrip edildiğinin ve derin çukurlar bulunduğunun yer aldığını, dolayısıyla tespit edilen aykırılıkların kendisi tarafından yapılmadığı gibi kim tarafından gerçekleştirildiğinin ortaya konulamadığını ileri sürmüştür.
18. Savunma dilekçesinde başvurucunun taahhüt ihlallerine bağlı olarak mevzuata uygun para cezasının kesildiği ifade edilmiştir.
19. Erzurum 2. İdare Mahkemesi (Mahkeme) 31/10/2017 tarihinde davayı reddetmiştir. Kararda başvurucunun "ÇED gerekli değildir." kararına konu proje tanıtım dosyasında; "ÇED koordinatları dahilinde çalışılacağı", "Faaliyet alanı ile Kura Nehri arasında 50 metre genişlikteki alana müdahale edilmeyecektir" ile "İşletme faaliyetleri sırasında Kura Nehri de dahil olmak üzere akar ve kuru dere yataklarına hiçbir şekilde müdahale edilmeyecektir." şeklinde taahhüt verdiği belirtilmiştir. Başvurucu hakkında düzenlenen tespit tutanaklarının ve fotoğrafların birlikte değerlendirilmesinden başvurucunun ÇED gerekli değildir kararına konu proje tanıtım dosyasında yer alan taahhütlerini ihlal ettiği sonucuna varıldığı ifade edilmiş ve başvurucunun eylemlerinin 2872 sayılı Kanun'un 20. maddesinin (e) bendinde düzenlenen "Çevresel Etki Değerlendirmesi sürecinde verdikleri taahhütnameye aykırı davranmak" kapsamında olduğu belirtilerek dava konusu ceza hukuka uygun bulunmuştur.
20. Mahkeme kararı başvurucuya 25/12/2017 tarihinde tebliğ edilmiş, başvurucu 23/1/2018 tarihinde istinaf yoluna başvurmuştur. Dilekçesinde, Mahkeme tarafından keşif yapılmadan sadece davalı idarece tutulan tutanaklara itibar edilerek karar verildiğini, oysa taahhütlerini ihlal etmediğini, faaliyet konusu alan dışında herhangi bir çalışmasının olmadığını ileri sürmüştür. Tesisteki faaliyet nedeniyle çevreye verildiği ileri sürülen zararın ispatlanamadığını, ortada bir zarar olsa dahi bu zararın Tarımsal Etüt Raporunda da ortaya konulduğu üzere kendinden önce tesisi işleten kişilerden kaynaklandığını iddia etmiştir.
21. Erzurum Bölge İdare Mahkemesi 2. İdari Dava Dairesi 24/4/2018 tarihinde istinaf başvurusunu reddederek mahkeme kararını kesin olarak onamıştır.
22. Nihai karar başvurucuya 13/6/2018 tarihinde tebliğ edilmiştir. Başvurucu 13/7/2018 tarihinde bireysel başvuruda bulunmuştur.
IV. İLGİLİ HUKUK
A. Ulusal Hukuk
23. 2872 sayılı Kanun'un 20. maddesinin (e) bendinin ilgili kısmı şöyledir:
"...
Çevresel Etki Değerlendirmesi sürecinde verdikleri taahhütnameye aykırı davrananlara, her bir ihlal için10.000 Türk Lirası idarî para cezası verilir."
24. 25/11/2014 tarihli ve 29186 sayılı Resmî Gazete'de yayımlanan Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği'nin 19. maddesinin ilgili kısmı şöyledir:
"...
b)ÇED Olumlu kararı ya da “ÇED Gerekli Değildir” kararı verildikten sonra, proje sahibi tarafından nihai ÇED Raporu veya Proje Tanıtım Dosyasında taahhüt edilen hususlara uyulmadığının tespit edilmesi durumunda söz konusu taahhütlere uyulması için projeyle ilgili Bakanlıkça/valilikçe bir defaya mahsus olmak üzere ve bir yılı aşmamak üzere süre verilebilir. Bu süre sonunda taahhüt edilen hususlara uyulmaz ise yatırım durdurulur. Yükümlülükler yerine getirilmedikçe durdurma kararı kaldırılmaz. 2872 sayılı Çevre Kanununun ilgili hükümlerine göre işlem tesis edilir."
25. 28/12/2015 tarihli ve 29576 sayılı Resmî Gazete'de yayımlanan 2872 Sayılı Çevre Kanunu Uyarınca Verilecek İdari Para Cezalarına İlişkin Tebliğ'in ilgili kısmı şöyledir:
"2872 sayılı Çevre Kanunu'nun 20. Maddesinin (e) bendindeki 1/1/2016-31/12/2016 tarihleri arasında uygulanacak ceza miktarı 20.452,00 TL olarak belirlenmiştir."
B. Uluslararası Hukuk
26. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin (Sözleşme) “Adil yargılanma hakkı” kenar başlıklı 6. maddesinin ilgili kısmı şöyledir:
“Herkes medeni hak ve yükümlülükleri ile ilgili uyuşmazlıklar ya da cezai alanda kendisine yöneltilen suçlamalar konusunda karar verecek olan, kanunla kurulmuş bağımsız ve tarafsız bir mahkeme tarafından davasının makul bir süre içinde, hakkaniyete uygun ve açık olarak görülmesini isteme hakkına sahiptir.”
27. Sözleşme’deki hakların etkili bir biçimde korunması için davaya bakan mahkemelerin Sözleşme’nin 6. maddesine göre "tarafların dayanaklarını, iddialarını ve delillerini etkili bir biçimde inceleme görevi" vardır (Dulaurans/Fransa, B. No: 34553/97, 21/3/2000, § 33).
28. Sözleşme’nin 6. maddesinin (1) numaralı fıkrasında kişilerin davalarının hakkaniyete uygun olarak görülmesini isteme hakları güvence altına alınmıştır. Hakkaniyete uygun yargılanmanın temel unsuru, yargılamanın çelişmeli olması ve taraflar arasında silahların eşitliğinin sağlanmasıdır (Rowe ve Davis/Birleşik Krallık [BD], B. No: 28901/95, 16/2/2000, § 60).
29. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin (AİHM), Özmurat İnşaat Elektrik Nakliyat Temizlik San. Ve Tic. Ltd. Şti. / Türkiye, (B. No: 48657/06, 28/11/2017) kararına konu olayda kum ocağı işleten şirket izni olmadan yan taraftaki taşınmazdan kum çıkardığı gerekçesiyle idari para cezasıyla tecziye edilmiştir. Şirket, cezaya karşı açtığı davada özellikle cezaya dayanak olan denetim raporunun gerçeği yansıtmadığını, bazı yetkililer hakkında ceza davası açıldığını belirterek duruşma yapılmasını, tanıklarının dinlenmesini ve keşif icra edilmesini talep etmiş, ancak mahkeme anılan denetim raporuna dayanarak davayı reddetmiştir. AİHM idare tarafından hazırlanan raporun dosyadaki temel delil olduğunu vurgulamış, başvurucunun bu rapora yönelik itirazlarının karşılanmadığını, maddi olayın koşullarının belirlenmesinde idarenin düzenlediği belgelere itibar edilmesiyle yetinildiğini belirterek adil yargılanma hakkının ihlal edildiği sonucuna ulaşmıştır.
V. İNCELEME VE GEREKÇE
30. Mahkemenin 13/4/2021 tarihinde yapmış olduğu toplantıda başvuru incelenip gereği düşünüldü:
A. Başvurucunun İddiaları
31. Başvurucu, faaliyet alanı dışına çıktığı ve Kura Nehri'nden malzeme aldığı yönündeki iddialarının somut ve anlaşılır biçimde kanıtlanmadığını belirtmiştir. Tutanakların hukuka uygun tutulmadığı gibi tutanak ve fotoğraflardan Kura Nehri'nden malzeme alındığına ilişkin tespit yapılmadığını iddia etmiştir. Delil olarak kabul edilen fotoğrafların tespit tarihinde çekilmediğini, fotoğraflardaki yerin neresi olduğunun anlaşılmadığını beyan etmiştir. İdarece ÇED koordinatlarının aşıldığı iddia edilmesine rağmen bunun fiilen arazi üzerinde gösterilmediğini ifade etmiştir. Sonuç olarak başvurucu, taahhütlerine aykırı davranıp davranmadığına ilişkin meselenin aydınlatılabilmesi için keşif ve bilirkişi incelemesi yapılmasının gerekli olduğu ve bunu talep ettiği halde Mahkemece idarenin tutanağına bağlı kalınarak keşif ve bilirkişi incelemesi yapılmaksızın karar verilmesi nedeniyle adil yargılanma hakkının ihlal edildiğini ileri sürmüştür.
B. Değerlendirme
32. Anayasa’nın “Hak arama hürriyeti” kenar başlıklı 36. maddesinin birinci fıkrası şöyledir:
“Herkes, meşru vasıta ve yollardan faydalanmak suretiyle yargı mercileri önünde davacı veya davalı olarak iddia ve savunma ile adil yargılanma hakkına sahiptir.”
33. Anayasa Mahkemesi, olayların başvurucu tarafından yapılan hukuki nitelendirmesi ile bağlı olmayıp olay ve olguların hukuki tavsifini kendisi takdir eder (Tahir Canan, B. No: 2012/969, 18/9/2013, § 16). Başvurucunun şikâyetleri adil yargılanma hakkının güvencelerinden biri olan silahların eşitliği ilkesi kapsamında incelenmiştir.
1. Kabul Edilebilirlik Yönünden
34. Açıkça dayanaktan yoksun olmadığı ve kabul edilemezliğine karar verilmesini gerektirecek başka bir neden de bulunmadığı anlaşılan silahların eşitliği ilkesinin ihlal edildiğine ilişkin iddianın kabul edilebilir olduğuna karar verilmesi gerekir.
2. Esas Yönünden
a. Genel İlkeler
35. Anayasa'nın 36. maddesi uyarınca herkes iddia, savunma ve adil yargılanma hakkına sahiptir. Anayasa'nın anılan maddesinde adil yargılanma hakkından ayrı olarak iddia ve savunma hakkına birlikte yer verilmesi, taraflara iddia ve savunmalarını mahkeme önünde dile getirme fırsatı tanınması gerektiği anlamını da içermektedir (Mehmet Fidan, B. No: 2014/14673, 20/9/2017, § 37).
36. Anayasa'nın 36. maddesine "adil yargılanma" ibaresinin eklenmesine ilişkin gerekçede, Türkiye'nin tarafı olduğu uluslararası sözleşmelerle de güvence altına alınan adil yargılama hakkının madde metnine dâhil edildiği vurgulanmıştır. Nitekim Anayasa Mahkemesi de Anayasa’nın 36. maddesi uyarınca inceleme yaptığı birçok kararında, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) içtihadıyla adil yargılanma hakkının kapsamına dâhil edilen silahların eşitliği ve çelişmeli yargılama ilkelerine Anayasa’nın 36. maddesi kapsamında yer vermektedir. Bu itibarla anılan ilkenin adil yargılanma hakkının kapsam ve içeriğine dâhil olduğu sonucu ortaya çıkmaktadır. Anılan ilkeye uygun yürütülmeyen bir yargılamanın hakkaniyete uygun olması olanaklı değildir (Mehmet Fidan, § 38).
37. Anayasa Mahkemesinin görevi başvuru konusu yargılamanın bir bütün olarak adil olup olmadığını değerlendirmektir. Genel anlamda hakkaniyete uygun bir yargılamanın yürütülebilmesi için silahların eşitliği ve çelişmeli yargılama ilkeleri ışığında taraflara iddialarını sunma hususunda uygun imkânların sağlanması şarttır (Yüksel Hançer, B. No: 2013/2116, 23/1/2014, § 19).
38. Silahların eşitliği ilkesi, davanın taraflarının usule ilişkin haklar bakımından aynı koşullara tabi tutulması ve taraflardan birinin diğerine göre daha zayıf bir duruma düşürülmeksizin iddia ve savunmalarını makul bir şekilde mahkeme önünde dile getirme fırsatına sahip olması anlamına gelir (Yaşasın Aslan, B. No: 2013/1134, 16/5/2013, § 32). Bu usul güvencesi gereğince uyuşmazlığın her iki tarafına da savunmasının temel dayanağı olan delilleri sunma imkânı tanınmasını kapsamaktadır (Yüksel Hançer, B. No: 2013/2116, 23/1/2014, § 18).
39. Genel anlamda hakkaniyete uygun bir yargılamanın yürütülebilmesi için silahların eşitliği ve çelişmeli yargılama ilkeleri ışığında, taraflara iddialarını sunmak hususunda uygun olanakların sağlanması şarttır. Bu anlamda, delillere ilişkin dengesizlik veya hakkaniyetsizlik iddialarının da yargılamanın bütünü ışığında değerlendirilmesi gerekir (Muhittin Kaya ve Muhittin Kaya İnşaat Taahhüt Madencilik Gıda Turizm Pazarlama Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti., B. No: 2013/1213, 4/12/2013, § 27).
40. Kural olarak Anayasa Mahkemesinin görevi herhangi bir davada bilirkişi raporu veya uzman mütalaasının gerekli olup olmadığına karar vermek değildir (Sencer Başat ve diğerleri [GK], B. No: 2013/7800, 18/6/2014, § 68). Bununla birlikte Anayasa Mahkemesinin tarafların öne sürdüğü ve esasa etkisi olan iddiaların işin mahiyetinin gerektirdiği ölçüde incelenip incelenmediğini ve özellikle ispat külfeti konusunda taraflardan birinin diğerine nazaran dezavantajlı bir konuma düşürülüp düşürülmediğini denetleme görevi bulunmaktadır (Ahmet Korkmaz, B. No: 2014/16232, 25/1/2018, § 29).
41. Yargılamanın tüm aşamalarında silahların eşitliği ve çelişmeli yargılama ilkelerinin güvence altına alınarak adil yargılanma hakkının korunması hukuk devleti olmanın bir gereğidir (Mustafa Kupal, B. No: 2013/7727, 4/2/2016, § 52).
b. İlkelerin Olaya Uygulanması
42. Başvurucunun ÇED sürecinde verdiği taahhütlerden üçüne aykırı davrandığı gerekçesiyle başvurucu hakkında idari para cezası uygulanmıştır. Cezaya karşı açılan davada Mahkeme, başvurucu tarafından keşif ve bilirkişi incelemesi talep edilmesine karşın keşif yapılmasına gerek görmeyerek, başvurucu hakkında tutulan tutanakları ve çekilen fotoğrafları değerlendirmiş ve başvurucunun taahhüdüne aykırı davrandığına kanaat getirerek davayı reddetmiştir. Başvurucu keşif yapılması gerektiğine yönelik talebini istinaf aşamasında bir kez daha dile getirmiştir.
43. Tesisle ilgili cezaya dayanak tespit yapılmadan önce idare DSİ'den nehir yatağının durumuna ilişkin bilgi istemesine karşın DSİ tarafından nehir yatağının önceki durumu bilinmediği için şu anki durumla ilgili kesin bir kanaat oluşmadığı şeklinde cevap verilmiştir. Bu durum, nehir yatağının başvurucunun faaliyetinden önceki ve faaliyeti sonrası vaziyetlerinin karşılaştırılmasına elverişli verilerin olmadığını göstermektedir. Diğer taraftan idare başvurucunun faaliyet alanın dışına çıktığını GPS ile yaptığı ölçümlere dayandırarak iddia etmekte başvurucu ise öngörülen faaliyet alanı dışına çıktığı iddiasını kabul etmemektedir. Cezai işleme dayanak tutanakta GPS ile ölçüm yapıldığı belirtilmiş ise de objektif denetime elverişli şekilde faaliyet alanına ve faaliyet alanının ne kadar dışına çıkıldığına dair bir tespite ve buna dair koordinat bilgisine yer verildiği görülememiştir. Bu hususlar karşısında başvurucunun iddialarının temelsiz olduğu söylenemez.
44. Hemen belirtmek gerekir ki başvurucunun iddialarının temelsiz olmaması, bunların doğrulandığı anlamına gelmemektedir. Bu nedenle söz konusu iddialara dair daha güçlü ve ikna edici kanıtların varlığının aranması anlaşılabilir bir durumdur. Bu bağlamda başvurucunun taahhütlerini ihlal edip etmediğine ilişkin ihtilafın giderilebilmesi için faaliyet alanı ile Kura Nehri arasındaki 50 metre genişlikteki alana müdahale edip etmediği ile yasaklanan alandan malzeme alıp almadığının söz konusu davada objektif şekilde ortaya konulması gerekmektedir. Ne var ki bu durumu başvurucunun kendi imkânlarıyla sağlamasının güçlüğü açıktır. Dolayısıyla başvurucunun taahhütlerini ihlal etmediğine ilişkin temelsiz olmayan iddialarının gerçekliğinin 2577 ve 6100 sayılı Kanunlarla tanınan imkân kullanılarak keşif ve bilirkişi incelemesi yaptırılması suretiyle açıklığa kavuşturulması gerektiği anlaşılmaktadır. Bu durum yargılama makamlarının, tarafların dayanaklarını, iddialarını ve delillerini etkili bir biçimde inceleme görevinin de bir gereğidir.
45. Sonuç olarak başvurucuya, temelsiz olmayan iddialarını ortaya koyma hususunda yargılama sırasında yeterli imkanların sağlanmaması nedeniyle başvurucunun davalı idareye nazaran zayıf bir konuma düşürüldüğü anlaşılmaktadır. Bu durum silahların eşitliği ilkesiyle çelişmektedir.
46. Açıklanan gerekçelerle Anayasa’nın 36. maddesinde hüküm altına alınan adil yargılanma hakkının güvencelerinden olan silahların eşitliği ilkesinin ihlal edildiğine karar verilmesi gerekir.
3. 6216 Sayılı Kanun'un 50. Maddesi Yönünden
47. 30/3/2011 tarihli ve 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun'un 50. maddesinin ilgili kısmı şöyledir:
"(1) Esas inceleme sonunda, başvurucunun hakkının ihlal edildiğine ya da edilmediğine karar verilir. İhlal kararı verilmesi hâlinde ihlalin ve sonuçlarının ortadan kaldırılması için yapılması gerekenlere hükmedilir…
(2) Tespit edilen ihlal bir mahkeme kararından kaynaklanmışsa, ihlali ve sonuçlarını ortadan kaldırmak için yeniden yargılama yapmak üzere dosya ilgili mahkemeye gönderilir. Yeniden yargılama yapılmasında hukuki yarar bulunmayan hâllerde başvurucu lehine tazminata hükmedilebilir veya genel mahkemelerde dava açılması yolu gösterilebilir. Yeniden yargılama yapmakla yükümlü mahkeme, Anayasa Mahkemesinin ihlal kararında açıkladığı ihlali ve sonuçlarını ortadan kaldıracak şekilde mümkünse dosya üzerinden karar verir."
48. Başvurucu, ihlalin tespitine ve 150.000 TL tazminata karar verilmesi talebinde bulunmuştur.
49. Anayasa Mahkemesinin Mehmet Doğan ([GK], B. No: 2014/8875, 7/6/2018) kararında ihlal sonucuna varıldığında ihlalin nasıl ortadan kaldırılacağı hususunda genel ilkeler belirlenmiştir. Anayasa Mahkemesi diğer bir kararında ise bu ilkelerle birlikte ihlal kararının yerine getirilmemesinin sonuçlarına da değinmiş ve bu durumun ihlalin devamı anlamına geleceği gibi ilgili hakkın ikinci kez ihlal edilmesiyle sonuçlanacağına işaret etmiştir (Aligül Alkaya ve diğerleri (2), B. No: 2016/12506, 7/11/2019).
50. Bireysel başvuru kapsamında bir temel hakkın ihlal edildiğine karar verildiği takdirde ihlalin ve sonuçlarının ortadan kaldırıldığından söz edilebilmesi için temel kural mümkün olduğunca eski hâle getirmenin yani ihlalden önceki duruma dönülmesinin sağlanmasıdır. Bunun için ise öncelikle ihlalin kaynağı belirlenerek devam eden ihlalin durdurulması, ihlale neden olan karar veya işlemin ve bunların yol açtığı sonuçların ortadan kaldırılması, varsa ihlalin sebep olduğu maddi ve manevi zararların giderilmesi, ayrıca bu bağlamda uygun görülen diğer tedbirlerin alınması gerekmektedir (Mehmet Doğan, §§ 55, 57).
51. İhlalin mahkeme kararından kaynaklandığı durumlarda Anayasa Mahkemesi, 6216 sayılı Kanun'un 50. maddesinin (2) numaralı fıkrası ile Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü’nün 79. maddesinin (1) numaralı fıkrasının (a) bendi uyarınca ihlalin ve sonuçlarının ortadan kaldırılması için yeniden yargılama yapılmak üzere kararın bir örneğinin ilgili mahkemeye gönderilmesine hükmeder. Anılan yasal düzenleme, usul hukukundaki benzer hukuki kurumlardan farklı olarak ihlali ortadan kaldırmak amacıyla yeniden yargılama sonucunu doğuran ve bireysel başvuruya özgülenen bir giderim yolunu öngörmektedir. Bu nedenle Anayasa Mahkemesi tarafından ihlal kararına bağlı olarak yeniden yargılama kararı verildiğinde usul hukukundaki yargılamanın yenilenmesi kurumundan farklı olarak ilgili mahkemenin yeniden yargılama sebebinin varlığını kabul hususunda herhangi bir takdir yetkisi bulunmamaktadır. Dolayısıyla böyle bir kararın kendisine ulaştığı mahkemenin yasal yükümlülüğü, ilgilinin talebini beklemeksizin Anayasa Mahkemesinin ihlal kararı nedeniyle yeniden yargılama kararı vererek devam eden ihlalin sonuçlarını gidermek üzere gereken işlemleri yerine getirmektir (Mehmet Doğan, §§ 58, 59; Aligül Alkaya ve diğerleri (2), §§ 57-59, 66, 67).
52. İncelenen başvuruda yargılama sürecinde silahların eşitliği ilkesinin ihlal edildiği sonucuna varılmıştır. Dolayısıyla somut başvuruda ihlalin mahkeme kararından kaynaklandığı anlaşılmaktadır.
53. Bu durumda silahların eşitliği ilkesinin ihlalinin sonuçlarının ortadan kaldırılması için yeniden yargılama yapılmasında hukuki yarar bulunmaktadır. Yapılacak yeniden yargılama ise bireysel başvuruya özgü düzenleme içeren 6216 sayılı Kanun'un 50. maddesinin (2) numaralı fıkrasına göre ihlalin ve sonuçlarının ortadan kaldırılmasına yöneliktir. Bu kapsamda yapılması gereken iş, yeniden yargılama kararı verilerek Anayasa Mahkemesini ihlal sonucuna ulaştıran nedenleri gideren, ihlal kararında belirtilen ilkelere uygun yeni bir karar verilmesinden ibarettir. Bu sebeple kararın bir örneğinin yeniden yargılama yapılmak üzere ilgili mahkemeye gönderilmesine karar verilmesi gerekir.
54. Silahların eşitliği ilkesinin ihlalinin sonuçlarının ortadan kaldırılması için yeniden yargılama yapılmasında hukuki yarar bulunduğu sonucuna varıldığından tazminat talebinin reddine karar verilmesi gerekir.
55. Dosyadaki belgelerden tespit edilen 294,70 TL harç ve 3.600 TL vekâlet ücretinden oluşan toplam 3.894,70 TL yargılama giderinin başvurucuya ödenmesine karar verilmesi gerekir.
VI. HÜKÜM
Açıklanan gerekçelerle;
A. Silahların eşitliği ilkesinin ihlal edildiğine ilişkin iddianın KABUL EDİLEBİLİR OLDUĞUNA,
B. Anayasa'nın 36. maddesinde güvence altına alınan adil yargılanma hakkı kapsamındaki silahların eşitliği ilkesinin İHLAL EDİLDİĞİNE,
C. Kararın bir örneğinin adil yargılanma hakkı kapsamındaki silahların eşitliği ilkesinin ihlalinin sonuçlarının ortadan kaldırılması için yeniden yargılama yapılmak üzere Erzurum 2. İdare Mahkemesine (E.2016/2972, K.2017/3295) GÖNDERİLMESİNE,
D. Başvurucunun tazminat talebinin REDDİNE,
E. 294,70 TL harç ve 3.600 TL vekâlet ücretinden oluşan toplam 3.894,70 TL yargılama giderinin başvurucuya ÖDENMESİNE,
F. Ödemenin, kararın tebliğini takiben başvurucunun Hazine ve Maliye Bakanlığına başvuru tarihinden itibaren dört ay içinde yapılmasına, ödemede gecikme olması hâlinde bu sürenin sona erdiği tarihten ödeme tarihine kadar geçen süre için yasal FAİZ UYGULANMASINA,
G. Kararın bir örneğinin Adalet Bakanlığına GÖNDERİLMESİNE 13/4/2021 tarihinde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.