Uygulamada hapis cezasının tatbiki ile ilgili en önemli sorunlardan birisi de; “Belli hakları kullanmaktan yoksun bırakılma” başlıklı 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 53. maddesinin dışında kalan ve 5352 sayılı Adli Sicil Kanunu’nun “Adli sicil ve arşiv bilgilerinin silinmesi” başlıklı 12. maddesinin 1. fıkrasının (b) bendinde yer alan “Anayasanın 76 ncı maddesi ile Türk Ceza Kanunu dışındaki kanunlarda bir hak yoksunluğuna neden olan mahkumiyetler” hükmünden dolayı, Türk Ceza Kanunu m.53 dışında kalan tüm kanunlarda gösterilen hak yoksunluklarına neden olan suç ve mahkumiyet türlerinin bilinmesidir. TCK m.53’ün dışında kalan ve Adli Sicil Kanunu m.12/1-b’den kaynaklanan süresiz, yani yasaklanmış hakların geri verilmesi kararı alınmadıkça kullanılamayan hak yoksunluklarının neler olduğunu bilebilmek, bunları belirlemek çok zordur, çünkü hak yoksunluğu sebepleri farklı kanunlarda dağınık şekilde düzenlenmiş olup, işbu yazımızda, hangi kanunda ve nerede, hangi suçtan ve ceza türünden dolayı hak yoksunluğunun doğacağını bir liste halinde sunmaya çalıştık.
Bunun önemi nedir? Aşağıda listesine yer verdiğimiz kanun hükümlerinde sayılı suç ve mahkumiyet türlerinden birisi sözkonusu olduğunda, Adli Sicil Kanunu m.12/1-b uyarınca arşivden silinme süresi 15 veya 30 yıl olarak uygulanacaktır; kişi yasaklanmış hakların geri verilmesi kararı alırsa, bihakkın infaz neticesinde kaydın arşive alınma koşulları oluştuktan sonra 15 yıl, bu kararı alamazsa 30 yıl geçtiğinde arşiv kaydı silinecektir. Bunların dışında kalan mahkumiyetler, Adli Sicil Kanunu m.12/1-c uyarınca, bihakkın infaz neticesinde kaydın arşive alınma koşulları oluştuktan sonra 5 yıllık silinme süresine tabidir. Bu liste; hangi mahkumiyetlerin 5, hangilerinin 15 veya 30 yıl silinme süresine tabi olduğunun tespitinde faydalı olacaktır.
Mevzuat taramasında tespit edebildiğimiz ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu dışında hak yoksunluğu sebepleri öngören kanunların listesi şu şekildedir: 2839 sayılı Milletvekili Seçilme Kanunu m.11, 2820 sayılı Siyasi Partiler Kanunu m.11, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu m.48/5, 2802 sayılı Hakimler ve Savcılar Kanunu m.8/1-h, 1136 sayılı Avukatlık Kanunu m.5/1-a, 6136 sayılı Ateşli Silahlar ve Bıçaklar ile Diğer Aletler Hakkında Kanun m.7, 3568 sayılı Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlik ve Yeminli Mali Müşavirlik Kanunu m.4/d, 1512 sayılı Noterlik Kanunu m.7, 3298 sayılı Uyuşturucu Maddelerle İlgili Kanun m.2, 5188 sayılı Özel Güvenlik Hizmetlerine Dair Kanun m.10, 5174 sayılı Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği ile Odalar ve Borsalar Kanunu m.74/1-d, 5684 sayılı Sigortacılık Kanunu m.3 ve 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu m.41/1-e hükümlerinde sayılan suçlar, Adli Sicil Kanunu m.12/1-b’de sayılan “Türk Ceza Kanunu dışında hak yoksunluğuna sebep olan suçlar” kategorisindedir.
Bu kanunların ilgili hükümlerinde düzenlenen ve 5352 sayılı Adli Sicil Kanunu m.12/1-b yönünden hak yoksunluğuna sebep olup, yasaklanmış hakların geri verilmesi kararı alınmasını gerektiren ve ancak bu şartlarda adli sicil arşivinden 15 yıl sonra silinebilecek suç ve mahkumiyet türlerini şu şekilde özetleyebiliriz:
A. Taksirli suçlar hariç toplam bir yıl veya daha fazla hapis cezaları,
B. Mahkumiyet süresine ve türüne bakılmaksızın (sonuç ceza bir yılın altında hapis cezası veya adli para cezası olsa bile);
1. 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun İkinci Kitap Dördüncü Kısım Dördüncü, Beşinci, Altıncı ve Yedinci Bölümünde tanımlanan suçlar (Devletin Güvenliğine Karşı Suçlar, Anayasal Düzene ve Bu Düzenin İşleyişine Karşı Suçlar, Milli Savunmaya Karşı Suçlar, Devlet Sırlarına Karşı Suçlar ve Casusluk)
2. 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanunu kapsamına giren suçlar, terör eylemlerine katılma ve bu gibi eylemleri tahrik ve teşvik,
3. Basit ve nitelikli zimmet,
4. İrtikap,
5. Rüşvet,
6. Hırsızlık,
7. Dolandırıcılık,
8. Sahtecilik,
9. Güveni kötüye kullanma,
10. Hileli iflas,
11. Kaçakçılık suçları,
12. Suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama,
13. Resmi ihale ve alım satımlara fesat karıştırma (ihaleye ve edimin ifasına fesat karıştırma),
14. Ateşli silahla işlenen suçlar,
15. İzinsiz afyon ve haşhaş ekimi,
16. Özel hayata ve hayatın gizli alanına karşı suçlar,
17. Cinsel dokunulmazlığa karşı suçlar,
18. Uyuşturucu veya uyarıcı madde suçları,
19. Fuhuş,
20. Vergi kaçakçılığı (VUK m.359),
21. Haksız mal edinme (3628 sayılı Mal Bildiriminde Bulunulması, Rüşvet ve Yolsuzluklarla Mücadele Kanunu m.13)
22. Sigortacılık Kanunu kapsamına giren suçlar.
Özetle; taksirli suçlar hariç olmak üzere, bir yıl ve daha fazla süreli tüm hapis cezaları ile türüne ve süresine bakılmaksızın yukarıda 22 madde halinde sayılan suçlardan her türlü mahkumiyet, infaz edilip arşive alındıktan veya arşive alınma şartını bu şekilde kazandıktan sonra, yasaklanmış hakların geri verilmesi kararı alınırsa 15 yıl, bu karar alınmazsa 30 yıl sonra arşiv kaydı silinebilir. Bunların dışında kalan tüm mahkumiyetler; örneğin taksirli suçlardan mahkumiyet veya bir yıldan az süreli hapis cezasına mahkumiyet veya yukarıda sayılan suçlar dışında verilen adli para cezaları, infaz edilerek arşiv kaydına alınma şartını sağladığı tarihten itibaren 5 yıl sonra silinebilir.
Prof. Dr. Ersan Şen
Av. Beyza Başer Berkün
(Bu makale, sayın Prof. Dr. Ersan ŞEN tarafından www.hukukihaber.net sitesinde yayınlanması için kaleme alınmıştır. Kaynak gösterilse dahi makalenin tamamı özel izin alınmadan kullanılamaz. Ancak alıntılanan makalenin bir bölümü, aktif link verilerek kullanılabilir. Yazarı ve kaynağı gösterilmeden kısmen ya da tamamen yayınlanması şahsi haklara ve fikri haklara aykırılık teşkil eder.)