CEZA VERİLMESİNE YER OLMADIĞI KARARININ VERİLEBİLECEĞİ DURUMLAR, BU KARARIN NİTELİĞİ VE SONUÇLARI

Ceza muhakemesinde amaç maddi gerçeğe ulaşmaktır.[1] Maddi gerçek muhakeme sonucunda verilecek hükümle kendini gösterebilir.[2] Maddi gerçeğe ne derece ve nasıl ulaşıldığı ise hükmün incelenmesiyle anlaşılır.[3]

Ceza mahkemesi tarafından verilen hükümler; beraat, mahkûmiyet, ceza verilmesine yer olmadığı kararı, düşme, görevsizlik ve davanın reddidir (CMK md. 223/I). Ceza mahkemesi sanık hakkında bir suçun işlenip işlenmediği ile ilgili sadece mahkûmiyet veya beraat kararı vermez. Ceza Kanunu’nun kabul ettiği hallerde suç teşkil eden bir fiili işlemiş olsa bile sanık hakkında ceza verilmesine yer olmadığına karar verilebilir. Ceza muhakemesine 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu ile giren bir hüküm çeşidi olan ceza verilmesine yer olmadığı kararı, 1412 sayılı Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu döneminde ceza tayinine mahal olmadığı gerekçesiyle verilen beraat kararının gerekçesiydi.[4] Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 223. maddesi, ceza verilmesine yer olmadığına kararı verilebilecek halleri iki grupta düzenlemektedir. Söz konusu maddenin 3. fıkrasında sanığın kusurunun ortadan kalkması nedeniyle verilen 4. fıkrasında ise, suçu işlediği halde sanığa ceza verilmeyen haller yer almaktadır.[5]

Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 223/3. maddesine göre, sanık hakkında şu hallerde kusurunun bulunmaması dolayısıyla ceza verilmesine yer olmadığı kararı verilir:

a) Yüklenen suçla bağlantılı olarak yaş küçüklüğü, akıl hastalığı veya sağır ve dilsizlik hali ya da geçici nedenlerin bulunması,

b) Yüklenen suçun hukuka aykırı fakat bağlayıcı emrin yerine getirilmesi suretiyle veya zorunluluk hali ya da cebir veya tehdit etkisiyle işlenmesi,

c) Meşru savunmada sınırın heyecan, korku ve telaş nedeniyle aşılması,

d) Kusurluluğu ortadan kaldıran hataya düşülmesi.

Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 223/4. maddesine göre ise, işlenen fiilin suç olma özelliğini devam ettirmesine rağmen şu hallerde sanık hakkında ceza verilmesine yer olmadığı kararı verilir:

a) Etkin pişmanlık,

b) Şahsî cezasızlık sebebinin varlığı,

c) Karşılıklı hakaret,

d) İşlenen fiilin haksızlık içeriğinin azlığı.

Ceza verilmesine yer olmadığına dair kararın gerekçesinde, 223. maddenin üçüncü ve dördüncü fıkralarında belirtilen hallerden hangisine dayanıldığının gösterilmesi gerekir (CMK md. 230/3). Bunun nedeni kusur yokluğu nedeniyle ceza verilmesine yer olmadığı kararı verildiğinde bu kararın adli sicile kaydedilmemesidir.[6]

Ceza Verilmesine Yer Olmadığı Kararının Niteliği

Ceza verilmesine yer olmadığı kararı niteliği itibariyle ceza yargılamasını sona erdiren bir karar olduğundan bu kararın verilmesi ile ceza hâkimi dosyadan elini çekmektedir.[7] Esasa ilişkin ve usûle ilişin nihaî karar ayrımı bakımından ise, ceza verilmesine yer olmadığı kararı esasa ilişkin bir nihaî karardır. Bu nedenle söz konusu karar hüküm niteliğindedir.[8] Çünkü ceza hâkimi, kolektif bir yargılama süreci sonucunda delilleri inceleyerek ve vicdani kanaatine dayanarak uyuşmazlığı esastan çözüp bu kararı vermektedir.

Beraat kararından farklı olarak kanun koyucu ceza verilmesine yer olmadığına karar verilen hallerde sanığın beraat kararı gibi suçtan tamamen aklanmasını istemez.[9] Örneğin meşru savunma halinde, işlenen suç nedeniyle sanık beraat ederken meşru savunmada sınırın heyecan, korku veya telaş nedeniyle aşılması halinde sanık hakkında beraat kararı değil, ceza verilmesine yer olmadığı kararı verilmesi gerekir. Ceza verilmesine yer olmadığı kararı mahkûmiyet kararından farklıdır. Ceza verilmesine yer olmadığı kararı verilen hallerde esasen fail suçu işlemiştir ve fakat çeşitli sebepler neticesinde ceza gibi ağır bir yaptırımın uygulanmasının uygun olmadığı düşüncesiyle ceza verilmesine yer olmadığına karar verilmesi kabul edilmiştir.[10] Bu tür durumlarda faile ceza değil ancak tehlikeli bir durum meydana geldiğinden güvenlik tedbiri uygulanması gündeme gelebilecektir.

Ceza Verilmesine Yer Olmadığı Kararının Sonuçları

Hakkında ceza verilmesine yer olmadığı kararı verilen sanık aslında dava konu suçu işlemiştir. Ancak Kanunda sayılan hallerden bazılarının gerçekleşmesi sonucunda hakkında mahkumiyet hükmü kurulmasının önüne geçilmiştir. Ceza verilmesine yer olmadığına dair karar verilebilmesi için ya failin kusur yeteneğinin bulunmaması ya da suçu işlediği halde faile ceza verilemeyecek bazı hallerin bulunmasıdır. Bu iki durumdan biri var olduğu takdirde sanık her ne kadar suçu işlemiş ve suçlu bulunmuş olsa dahi özgürlüğünü bağlayıcı bir ceza ile karşı karşıya gelmeyecektir. Bununla birlikte failin işlediği suç aynı zamanda özel hukuk alanında bir haksız fiil teşkil ediyorsa Türk Borçlar Kanunu md. 72’de düzenlenen haksız fiil zamanaşımının ceza verilmesine yer olmadığı kararından etkilenip etkilenmeyeceği araştırılmalıdır. Hükme göre zamanaşımı kural olarak “zarar görenin zararı ve tazminat yükümlüsünü öğrendiği tarihten başlayarak iki yılın ve her hâlde fiilin işlendiği tarihten başlayarak on yıldır. Bununla beraber tazminat sorumluluğu ceza kanunlarının daha uzun bir zamanaşımı öngördüğü cezayı gerektiren bir fiilden doğmuşsa, ceza zamanaşımı uygulanır.” Haksız fiil zamanaşımından uzun olması sebebiyle onun uzamasına neden olan ceza hukukundaki zamanaşımı “dava zamanaşımı”dır.[11]

Haksız fiil zamanaşımının, ceza davası zamanaşımı kadar uzaması için fail hakkında kovuşturma yapılıp cezaya mahkûm edilmesi zorunlu değildir, önemli olan haksız fiilin aynı zamanda cezayı gerektiren bir fiil niteliğinde olmasıdır.[12] Fail hakkında ceza verilmesine yer olmadığı kararı bulunması, failin dava konusu suçu ceza mahkemesi tarafından tespit edilmiş ve fakat kanuni sebeplerden ötürü faile ceza verilmemesi anlamına geldiğinden ceza verilmesine yer olmadığı kararı bakımından haksız fiil zamanaşımının uzaması için gerekli olan cezayı gerektiren bir fiil şartı bulunmaktadır. Dolayısıyla hakkında ceza verilmesine yer olmadığı kararı bulunan failin fiili hakkında hukuk mahkemesinden tazminat talep edilmiş ise, uzamış zamanaşımının uygulanması gerekir. Bir başka deyişle ceza verilmesine yer olmadığı kararı mevcut ise, ceza zamanaşımının haksız fiil zamanaşımını uzatması bakımından hukuk hâkimi bu karar ile bağlıdır.[13]

SONUÇ

Ceza muhakemesinde ceza verilmesine yer olmadığı kararı failin suçu işlemiş olmasına rağmen mahkum edilmemesini gerektiren bir durumdur. Ceza verilmesine yer olmadığı kararı, ceza mahkemesi tarafından verilen esasa ilişkin nihaî kararlardandır. Fail kanunda yazılı bazı hallerin gerçekleşmesiyle bir suç işlemiş olmasına rağmen cezalandırılmamakta ancak diğer koşulların bulunması halinde güvenlik tedbirlerine hükmedilebilmektedir.

Ceza verilmesine yer olmadığına dair karara konu fiil karşılığında sanığa ceza verilemezse de failin işlediği fiil hukuk yargılamasında haksız fiil teşkil edebilir. Bu fiil haksız fiil olarak kabul edildiğinde zarar gören bu zararın tazmini için belirli bir sürede dava açmalı ve zamanaşımını kaçırmamalıdır. Zamanaşımı hususunda da her ne kadar faile ceza verilemese de işlenen fiil cezayı gerektiren bir davranış olduğundan zamanaşımının uzadığının kabulü yani ceza zamanaşımının uygulanması gerekmektedir.