1- Genel Olarak
Yasa koyucu tarafından 5271 Ceza Muhakemesi Kanunu’nun(CMK) 251 ve 252’inci maddeleri ile geçici madde 5/1-d’de düzenlenmiş olan basit yargılama usulüne göre; asliye ceza mahkemeleri tarafından, iddianame kabul edildikten sonra adli para cezasını ve/veya üst sınırı iki yıl veya daha az süreli hapis cezasını gerektiren suçlarda basit yargılama usulünün uygulanması yönünde karar verilebilecektir. Bu hüküm önceden CMK’nin geçici madde 5/1-d’de düzenlendiği üzere 01.01.2020 tarihine kadar kovuşturma evresine geçilmiş, hükme bağlanmış ve kesinleşmiş dosyalara uygulanmayacak iken Anayasa Mahkemesi’nin 25.06.2020 tarihli kararı gereği “kovuşturma evresine geçilmiş” ve “hükme bağlanmış” ibareleri Anayasa’ya aykırılık sebebiyle iptal edilmiş ve bu hükmün sadece “kesinleşmiş” kararlara uygulanmayacağı Anaysa Mahkemesi tarafından kabul edilmiştir(Karar için bkz. Anayasa Mahkemesi’nin 2020/81 E., 2021/4 K. Sayılı ve 14.01.2021 Tarihli kararı, https://www.anayasa.gov.tr/tr/haberler/norm-denetimi-basin-duyurulari/belirli-bir-tarih itibariyla-hukme-baglanmis-dosyalarda-basit-yargilama-usulunun-uygulanamayacagini-ongoren-kuralin-iptali/ , (Erişim Tarihi: 09.09.2022)).
2- Basit Yargılama Usulü’nün Koşulları
- Dosya’nın Asliye Ceza Mahkemesi nezdinde görülmesi gerekmektedir.
- Asliye Ceza Mahkemesi iddianameyi kabul etmelidir.
- Mahkemece duruşma gününe karar verilmemiş olması gerekmektedir; zira CMK md. 175/2’ye göre duruşma günü verildiği takdirde basit yargılama usulü uygulanmayacaktır.
- Basit yargılama usulünün uygulanması için kanunda belirlenmiş olan ceza miktarının miktar fark etmeksizin adli para cezası ve/veya üst sınırı iki yıl veya daha az süreli hapis cezası olması gerekmektedir.
- Şüphelinin, çocuk, akıl hastası veya sağır dilsiz olmaması gerekecektir.
- Soruşturma ve kovuşturmanın izne veya talebe bağlı olduğu suçlarda basit yargılama hiçbir şekilde uygulanmayacaktır.
- Basit yargılama usulüne göre yargılamaya tabi bir suç basit yargılamaya atbi olamyan bir suç ile birlikte işlenirse bu hüküm gene uygulanmayacaktır.
3- Usül
Basit yargılama usulünün uygulanması için öncelikle Asliye Ceza Mahkemesi tarafından kanunen şartları sağlayan bir suça ilişkin yargılamada basit yargılamanın uygulanacağı yönünde karar verilecektir. Mahkemece basit yargılama usulü uygulanması yönünde karar verildikten sonra sanık, mağdur ve şikâyetçiye iddianame tebliğ edilir; iddianamede ilgili taraflara beyan ve savunmalarını on beş gün içinde yazılı olarak sunmaları gerektiği ifade edilir. Ayrıca, ilgili tebligatta duruşma yapılmaksızın hüküm kurulabileceği de ifade edilecektir. Bu kapsamda vurgulanması gereken en önemli husus tarafların 15 gün içerisinde beyan ve savunmalarını eksiksiz bir şekilde sunmaları gerektiğidir; zira yasa koyucu burada kendilerine tek bir hak vermiştir. Bununla birlikte tarafların duruşma talebi mevcut ise bunu da bu beyan ve savunmada bildirmesinin büyük önem arz ettiğini düşünmekteyiz. Ayrıca, toplanması gereken bilgi ve belgeler ilgili kurum ve kuruluşlardan talep edilecektir.
Yukarıda ifade etmiş olduğumuz beyan ve savunma için verilen süre dolduktan sonra asliye ceza mahkemesi tarafından duruşma yapılmaksızın ve Cumhuriyet savcısının görüşü alınmaksızın, 5237 Sayılı Türk Ceza Kanunu’nun (TCK) 61’ inci maddesi göz önüne alınarak, CMK 223 üncü madde kapsamında verilmiş olan kararlardan birine hükmedilebilecektir. Eğer mahkeme tarafından mahkumiyet kararı verilirse, ilgili ceza ceza dörtte bir oranında indirilecektir.
Ayrıca, asliye ceza mahkemesi tarafından, şartlar mevcut ise kısa süreli hapis cezası seçenek yaptırımlara çevrilebilecek veya verilecek olan hapis cezası ertelenebilecek ya da sanık tarafından aksi yönde beyanda bulunulmadığı takdirde hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı verilebilecektir. Mahkemece verilecek kararda itiraz usulü ve itirazın sonuçları açıkça belirtilmelidir. Mahkemece hüküm verilene kadar her aşamada duruşma açmak suretiyle genel hükümlere göre yargılamaya devam edebilecektir.
4- Basit Yargılama Usulü’nde Kanun Yolu
Taraflar, aleyhlerine olduğu takdirde basit yargılama usulüne göre verilmiş olan karara yasal süresi(7 gün) içerisinde itiraz edebilecektir. Ancak, taraflar süresi içerisinde ilgili karara itiraz etmez ise hüküm kesinleşecektir. Ayrıca, taraflardan biri süresi dışında bir itiraz yaparsa veya itiraz hakkı olmadığı halde bir itiraz yapmışsa ve mahkemece itirazın süresinde yapılmadığı veya itiraz edenin böyle bir hakkı olmadığı yönünde bir karar verilirse mahkeme kararı CMK 268/2’ye göre ağır ceza mahkemesine gönderecektir; ağır ceza mahkemesi, asliye ceza mahkemesini haklı bulursa itirazı reddedecek, itirazı haklı bulursa dosyayı yeniden değerlendirmek üzere mahkemesine gönderecektir (Şen ve diğerler 2022: s. 423).
İtiraz süresi içerisinde yapılmışsa veya ağır ceza mahkemesi tarafından itirazın süresi içerisinde yapıldığı veya hukuka uygun olduğu yönünde karar oluşturulmuşsa hükmü veren mahkemece duruşma açılır ve genel hükümlere göre yargılamaya devam olunacaktır. Ancak, bu durumda taraflar gelmese bile duruşma yapılır ve yokluklarında 223’ üncü madde uyarınca hüküm verilebilecektir. İtiraz eden tarafın duruşmadan önce itirazından vazgeçilmesi hâlinde duruşma yapılmaz ve itiraz hiç yapılmamış sayılır. Asliye ceza mahkemesi tarafından, itiraz doğrultusunda hüküm verirken, basit yargılama usulüne göre verdiği hükümle bağlı değildir. Ancak, itiraz sanık dışındaki kişiler tarafından yapılırsa yapılan dörtte birlik indirim korunacaktır. Bununla birlikte, itiraz üzerine verilen hükmün sanık lehine olması hâlinde, bu hususların itiraz etmemiş olan diğer sanıklara da uygulanma olanağı varsa bu sanıklar hakkında da ilgili hüküm uygulanacaktır. İtiraz üzerine asliye ceza mahkemesi tarafından verilen karar genel hükümlere göre kanun yoluna taşınabilecektir.
Ayrıca doktrinde kabul edildiği üzere basit yargılama usulüne göre verilmiş olan cezalar tekerrüre esas olabilmektedir; zira burada da mahkemeler duruşma yapmasa da dosya üzerinden bir yargılama yapar ve itiraz edilmezse esasa ilişkin kesin bir karar verir(Şen ve diğerler 2022: s. 425).
5- Sonuç
Neticeten, yasa koyucu tarafından CMK’nin 251 ve 252’inci maddeleri ile geçici madde 5/1-d’de düzenlenmiş olan basit yargılama usulü her ne kadar yargı yükünü kısaltma gayesi ile yürürlüğe girmiş ise de bu işlevi yerine getirmekten çok uzaktır. Zira, taraflardan birinin itiraz etmesi halinde hükmü veren mahkemece duruşma açılır ve genel hükümlere göre yargılamaya devam olunur. Dolayısıyla, dosya üzerinden hüküm veren mahkemenin işini kısaltma amacı olan bu hüküm, bilakis yükünü arttırmaktadır. Dolayısıyla bu husus bile eleştiriye açıktır. Ayrıca, bilindiği üzere ceza yargılamasında usul sözlü yargılama iken yazılı beyanlar üzerine ceza mahkumiyeti verilmesi kanımca hem savunma hakkının ihlali hem de sözlü yargılama ilkesinin ihlalidir.
Kaynaklar
1. Anayasa Mahkemesi’nin 2020/81 E., 2021/4 K. Sayılı ve 14.01.2021 Tarihli kararı, https://www.anayasa.gov.tr/tr/haberler/norm-denetimi-basin-duyurulari/belirli-bir-tarih itibariyla-hukme-baglanmis-dosyalarda-basit-yargilama-usulunun-uygulanamayacagini-ongoren-kuralin-iptali/ , (Erişim Tarihi: 09.09.2022)
2. Ersan Şen, Ali Kemal Yıldız ve diğerleri, Ceza Avukatının Başvuru Kitabı (Seçkin Yayınları 2022).