Instagram başta olmak üzere sosyal medya sitelerinden gerçekleştirilen çekiliş uygulamaları; özellikle “influencer” olarak tabir edilen kişilerin, tanınırlıklarını ve reklam yüzü oldukları markanın satışlarını arttırmak adına kullandıkları popüler bir yöntemdir. Son dönemlerde özellikle “influencer” ve “fenomen” olarak anılan şahısların düzenlediği çekilişlere yönelik uygulanan yaptırımlar, konuyu ilgi çekici bir hale getirmiştir. Bu yazıda, sosyal medya üzerinden yapılan çekilişlere ilişkin yasal boyutları açıklanacaktır.
ÇEKİLİŞLER HANGİ MEVZUATTA DÜZENLENİYOR?
Çekilişler, esasen “karşılığı nakit olan” ve “karşılığı nakit olmayan” olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Milli Piyango Hakkında KHK’nın (“Kararname”) 41. maddesinde “karşılığı nakit olmayan her türlü eşya ve benzeri piyango ve çekiliş tertibinin”, Milli Piyango İdaresi Genel Müdürlüğü’nden (“İdare”) alınacak izne tabi olduğu belirtilmiştir. Buna karşın karşılığı nakit olmak üzere şans oyunlarını planlama, tertip etme ve çekiliş düzenleme hakkı İdare’ye aittir. Bu yazının konusunu bu nitelikteki çekilişler değil; karşılığı nakit olmayan çekilişler oluşturmaktadır.
Yukarıda söz edilen KHK maddesi uyarınca düzenlenmiş olan “Karşılığı Nakit Olmayan Piyangolar ve Çekilişler Hakkında Yönetmelik” (“Yönetmelik”), söz konusu çekilişler açısından en önemli düzenlemedir. Yönetmelik’in 4. maddesinde karşılığı nakit olmayan çekiliş; “Doğrudan veya bir mal ya da hizmetin satışı nedeniyle bilet, kupon, katılım numarası veya benzerlerinin satılması veya bedelsiz verilmesi suretiyle katılım hakkının verildiği ve düzenleyici tarafından taahhüt edilen karşılığı nakit olmayan her türlü eşya, hak ve benzeri ikramiyeleri kazanacak olanların, yapılacak çekilişle belirlendiği (…) ticari, sosyal, yardım ve benzeri amaçlı düzenlemeler (…)” şeklinde tanımlanmıştır.
Bunun dışında çekilişler bakımından yapılan diğer bir ayrım; ticari amaçlı, sosyal amaçlı ve yardım amaçlı çekiliş ayrımıdır. Ticari amaçlı çekilişler, Yönetmelik’in 4. maddesinde “Bir mal veya hizmetin tanıtımı, pazar payının artırılması veya satılması amacıyla bilet, kupon, katılım numarası ve benzerlerinin bedelsiz dağıtılması suretiyle düzenlenenler” olarak tanımlanmıştır. Esasen sanal ortam üzerinden düzenlenen çekilişler bakımından tanıtım, satış veya pazarlama unsuru esastır (Yönetmelik m. 10). Dolayısıyla bu yazının konusunu oluşturan sosyal medya çekilişleri de çoğunlukla, karşılığı nakit olmayan ve “ticari amaçlı” tanımına uymaktadır.
YÖNETMELİK ÇERÇEVESİNDE ÇEKİLİŞ İZİNLERİ
Yönetmelik’in 6. maddesi uyarınca; ticari faaliyette bulunan gerçek ve tüzel kişiler, kamu kurum ve kuruluşları, dernekler, vakıflar, cemaatler, emeklilik ve yardımlaşma sandıkları, spor kulüpleri, okul aile birlikleri çekiliş düzenleyebilirler. Bir kişi veya kuruluşun internet ve sosyal paylaşım ağları üzerinden çekiliş düzenlemeye karar vermesi halinde, İdare’den yazılı izin alması gerekir.
Yukarıda da ifade edildiği üzere sosyal medya çekilişlerinin büyük bir kısmını, ticari amaçlı çekilişler oluşturmaktadır. Özellikle belirli markalarla anlaşan ve bunların ürün ve hizmetlerine ilişkin kendi sosyal medya profillerinde reklam faaliyeti yürüten influencerlar; bu markaların ürün veya hizmetlerine yönelik yaptıkları çekilişlerle de reklam faaliyetlerine katkıda bulunmaktadırlar. Hatta influencerlar ile marka arasındaki reklam anlaşmalarının bir kısmında, influencer tarafından belirli sayıda ve dönemde çekiliş yapılacağı yönünde hükümler de yer almaktadır. Influencerların yanı sıra, kurumsal markalar da bizzat bu nitelikte çekiliş uygulamaları gerçekleştirmektedirler.
İnternet ve sosyal medya üzerinden karşılığı nakit olmayan bir çekiliş yapmak isteyen bir kişi veya kuruluş, çekilişin başlangıç tarihinden en az 15 gün önce başvuru dilekçesini ve dilekçeye eklenecek tüm belgeleri İdare’ye iletmek zorundadır. İdare’nin vereceği izin, yalnızca o izin belgesi kapsamı için söz konusu olacaktır. Dolayısıyla tek bir çekiliş için izin alınması, devamında da izin almaksızın çekiliş yapılabileceği anlamına gelmez. Ancak uygulamada; ardışık olarak belirlenen çekiliş kampanyası dönemleri için, İdare altı aya kadar dönemsel bir izin verebilmektedir.
Yönetmelik kapsamında “düzenleyici” ve “yürüten” şeklinde iki ayrı kavram bulunmaktadır. Buna göre “düzenleyici”, çekilişi tertip eden kişidir. Dolayısıyla İdare’den alınacak izin de onun adına alınmaktadır. Uygulamada da alınan izinlerde, çoğunlukla “yürüten” ve “düzenleyici” olarak farklı kişi ve kurumlar gözükmektedir.
Çekiliş sonuçlarının gazete yoluyla ilan edilmesi de bir şart olarak öngörülmüştür. Bunlar başvuru sırasında çekiliş sonuçlarının ilan edileceği bir gazete göstermemekte; bunun yerine influencerın ilgili sosyal medya hesabını belirtmektedirler.
Yönetmelik kapsamına giren kampanyalar için İdare tarafından belirlenen bir de “izin bedeli” bulunmaktadır.
YÖNETMELİK’İN KAPSAMINA GİRMEYEN İSTİSNA HALLER
Yönetmelik’in 2. maddesinde kapsam dışında kalan haller belirtilmiştir. Buna göre;
a) Kamu kurum ve kuruluşları, dernekler, vakıflar, spor kulüpleri, okul aile birlikleri, emeklilik ve yardımlaşma sandıkları ve cemaatlerin; eğlence, anma, kutlama gibi amaçlarla düzenledikleri toplantılarda, münhasıran toplantıya katılanlar arasında düzenlenen ve toplantı süresi içinde başlatılıp sonuçlandırılan karşılığı nakit olmayan çekilişler Yönetmelik kapsamına girmemektedir.
b) Firmaların satışları artırmak amacıyla bayi ve başbayilerine yönelik yapacakları ve ciro primi niteliğinde ikramiye ve hediye verilmesi çekilişler, Yönetmelik kapsamı dışındadır.
c) Çekiliş yapılmaksızın önceden belirlenen ve ilan edilen şartları taşıyan herkese ikramiye verilmesi, Yönetmelik kapsamı dışındadır. Bu kapsamda ikramiyenin birim tutarı, yani her bir kişiye verilecek tutar bakımından sınırlama bulunmamaktadır.
ç) Yönetmelik kapsamında yarışma, “Kazananları, katılanlar arasından bilgi, beceri ve yeteneğe dayalı olarak eleme usulü ile başarı sıralaması esas alınarak veya bir jüri tarafından aynı esaslar dahilinde yapılan değerlendirmeyle belirlenen ve sonucunda ayni ve/veya nakdi ödül verilen düzenlemeler ile bilmece, bulmaca, eğlence programı ve benzerleri” olarak tanımlanmıştır. İşte bu yarışmalar, katılımcılardan herhangi bir bedel talep edilmemesi ve yarışmanın bir mal veya hizmetin pazarlama veya satışı amacına yönelik olmaması kaydıyla, Yönetmelik kapsamı dışında bulunmaktadır. Yarışmalar da herhangi bir tutar sınırına tabi değildir.
d) Yarışma veya benzeri bir uygulamaya katılacak olanların; önceden ilan edilen şartlara göre seçildiği düzenlemeler ile adayların huzurunda ve yalnızca adaylar arasından çekiliş veya kura yöntemiyle belirlendiği düzenlemeler kapsam dışıdır.
e) Bir hak, hizmet veya imkândan yararlanacak olanların seçimine veya öncelik sıralarının belirlenmesine yönelik yapılan faaliyetler de ikramiye taahhüdü içermemeleri kaydıyla Yönetmelik kapsamına girmemektedir.
f) Bir kişinin kazanabileceği ikramiyenin rayiç bedelinin, 7338 sayılı Kanun’nun ilgili maddesindeki tutarın %2’sinin altında kalması halinde de Yönetmelik hükümleri uygulanmaz.
g) Sosyal amaçlı piyangolar da Yönetmelik kapsamı dışında bulunmaktadır. Bunlar, “kamu kurum ve kuruluşları tarafından toplumun sağlık, eğitim, kültürel değerlerinin korunup geliştirilmesi ve benzeri amaçlarla düzenlenen piyangolar” olarak tanımlanmıştır.
Milli Piyango İdaresi’nin resmî web sitesinden yapılan 29 Mart 2020 tarihli duyuruda; Yönetmelik kapsamında olsun veya olmasın, sosyal paylaşım siteleri üzerinde gerçekleştirilen faaliyetlere yönelik izin alınması gerektiği belirtilmektedir. Dolayısıyla kapsam dışı kalan faaliyetler bakımından da İdare’ye bildirimde bulunularak, Yönetmelik m. 7/2-(b) uyarınca yazılı izin almak gerekecektir.
İZİN ALINMAMASI SONUCU UYGULANABİLECEK YAPTIRIMLAR
Bir çekiliş bakımından izin alınmaması başta olmak üzere yasak fiil ve davranışların Yönetmelik bakımından yaptırımı, iki yıl boyunca çekiliş düzenlemekten menedilmektir. Özellikle firmalara yönelik uygulanması halinde, bu yaptırım firmanın tüm markaları için geçerli olacaktır. Söz konusu fiil ve davranışın tekrar etmesi halinde, yaptırım dört yıl olarak belirlenmiştir.
Bunun dışında Kararname kapsamında adli para ve hapis cezaları da öngörülmüştür. İlgili hüküm uyarınca İdare’den izin almayan, izin alıp izne konu çekilişi yapmayan, çekiliş sonuçlarını ilan etmeyen veya çekiliş taahhüdünü yerine getirmeyen kişiler hakkında; yüz bin liradan on milyon liraya kadar adli para cezası ve iki aydan iki seneye kadar hapis cezasına karar verilebilecektir
Sonuç olarak, bu düzenleme ile sosyal medyada büyük kitlelere hitap eden kişilere yönelik ciddi yaptırımların önünü açabilecek niteliktedir. Bu sebeple Yönetmelik kapsamında bulunsun veya bulunmasın, sosyal medya üzerinden yapılan çekilişler bakımından mutlaka alanında uzman birisinden yardı alınması, yasal izinlerin alınması ve tedbirli hareket edilmesi gerekmektedir.