Anlattırıcı soru ve çapraz sorgu teknikleri, soru sorma yöntemleri arasında en yaygın kullanılan tekniklerdendir. Bu teknikler, anlatılanları daha net bir şekilde anlamak ve derinlemesine bir soruşturma yapmak için kullanılır. Bu makalede ağırlıklı olarak çapraz sorgu teknikleri açıklanacaktır.
Anlattırıcı Soru Tekniği
Anlattırıcı soru tekniği, karşı tarafın daha ayrıntılı bir şekilde konuşmasını sağlamak için kullanılan bir soru sorma yöntemidir. Bu teknik, özellikle tanık ifadelerinde kullanılır. Anlattırıcı soru tekniği, önceden belirlenmiş soruların cevaplarını değil, ayrıntılı bir şekilde tanığın anlattıklarını anlamak için kullanılır.
Anlattırıcı soru tekniği, genellikle açık uçlu sorularla başlar. Açık uçlu sorular, tanığın detaylı olarak anlatmasına izin veren sorulardır. Bu sorular, tanığın anlattıklarını daha net anlamak ve daha fazla ayrıntı elde etmek için kullanılır. Örneğin, "Nasıl oldu?" veya "Ne zaman oldu?" gibi sorular, anlattırıcı soru tekniğinin kullanılması için iyi bir başlangıç noktasıdır.
Ceza Muhakemesi Kanunu'muzda tanığa soru sorma maddesi 59, doğrudan soru yöneltme (hakimi araya katmadan) maddesi 201, suç ortağının, tanıkların, bilirkişilerin ve okunan bir belge hakkında soru sorma maddesi 215 ve delillerin tartışılması konusunda soru sorma ise madde 216'da yer almaktadır. CMK 210/1'e göre, tanık mutlaka duruşmada dinlenmelidir ve daha önce yapılan dinleme tutanağı okunarak bu adım atlanamaz. Duruşmada, hakim tarafından sorulan anlattırıcı sorular (CMK 59/1) ile tanık cevap verir ve sözü kesilmeden dinlenir. Anlattırıcı sorular, tanığın gerçeği doğru bir şekilde anlatmasını sağlamak için önemlidir.
Çapraz Sorgu Tekniği
Çapraz sorgu tekniği, tanık ifadesindeki tutarsızlıkları veya belirsizlikleri tespit etmek için kullanılan bir soru sorma tekniğidir. Bu teknik, daha önce verilen ifadelerin doğruluğunu veya yanlışlığını belirlemek için kullanılır.
Çapraz Sorgu Tekniği Nasıl Kullanılır?
Çapraz sorgu tekniği, önceden belirlenmiş soruların cevaplarının tutarlılığını veya tutarsızlığını belirlemek için kullanılır. Bu teknik, özellikle karşı tarafın ifadesindeki çelişkileri ortaya çıkarmak için kullanılır. Çapraz sorgu tekniği, belirli bir konu hakkında daha derinlemesine bir soruşturma yapmak ve gerçeği daha net bir şekilde ortaya çıkarmak için kullanılır.
Örneğin, bir soruşturma sırasında, bir tanığın ifadesinde belirsizlikler veya tutarsızlıklar fark edilirse, çapraz sorgu tekniği kullanılabilir. Örneğin, tanığın daha önce verdiği ifadede belirli bir tarihi hatırlayamadığı söylendiğinde, çapraz sorgu tekniği kullanılarak tanığa bu tarihi hatırlayıp hatırlamadığı sorulabilir.
Çapraz sorguda sorulan sorular genellikle belirli kategorilere ayrılabilir. Bu kategoriler şunlardır:
KİŞİNİN 5 DUYUSU VE HATIRLAMA GÜCÜYLE İLGİLİ SORULAN SORULAR
Kişinin algılama yeteneği, dış dünyadan aldığı bilgileri işleme ve yorumlama kabiliyetidir. Çapraz sorguda kullanılan algılama yeteneği soruları, kişinin olayları nasıl algıladığını, olaylara nasıl tepki verdiğini ve bellek hafızasının nasıl çalıştığını anlamaya yöneliktir.
Örneğin, "Kaza sırasında arabanın rengi neydi?" sorusu kişinin olayı ne kadar dikkatle takip ettiğini ve hafızasının ne kadar güçlü olduğunu ortaya koymak için kullanılabilir. Kişinin kaza anında arabanın rengini net bir şekilde hatırlaması, algılama yeteneğinin güçlü olduğuna işaret ederken, hatırlamaması ise algılama yeteneğinin daha zayıf olabileceğini gösterebilir.
Benzer şekilde, "Hangi yöne doğru gidiyordunuz?" sorusu da kişinin olayı nasıl algıladığını anlamaya yöneliktir. Kişinin doğru şekilde cevap vermesi, olayı takip ettiğini ve dikkatlice dinlediğini gösterirken, yanlış cevap vermesi, algılama yeteneğinin zayıf olabileceğini gösterebilir. Bu tür soruların amacı, kişinin olaylara nasıl tepki verdiğini, gözlem yeteneğinin ne kadar güçlü olduğunu ve bellek hafızasının ne kadar çalıştığını anlamak için kullanılmasıdır.
TARAFSIZLIKLA İLGİLİ SORULAR
Kişinin tarafsızlığı ile ilgili sorulabilecek sorular, kişinin olaya veya davaya tarafsız bir şekilde yaklaşıp yaklaşmadığını değerlendirmeyi amaçlar. Bazı örnekler:
- Bu davada hangi tarafın lehine ya da aleyhine tanıklık yapıyorsunuz?
- Davaya taraf olan biriyle özel bir ilişkiniz var mı?
- Sizi kim davet etti veya tanık olarak seçti?
- Bu davadaki sonucun sizin için önemli bir etkisi var mı?
- Davada yer alan taraflardan herhangi biri sizin işvereniniz ya da müşteriniz mi?
- Taraflardan herhangi birinin aile dostu ya da akrabanız mı?
- Bu davaya karşı önyargılı ya da tarafınızı belirlemiş hissediyor musunuz?
- Taraf avukatlarından herhangi biri sizin avukatınız ya da tanıdığınız biri mi?
Bu soruların amaçlarından biri, kişinin tarafsızlığına veya bağımsızlığına dair herhangi bir işaret aramaktır. Bu nedenle, cevaplar, kişinin duruşma veya davaya karşı herhangi bir önyargısı veya çıkar çatışması olup olmadığına dair ipuçları verebilir.
DOĞRULAMA SORULARI
Doğrulama soruları, tanığın verdiği ifade veya bilgilerin doğruluğunu kontrol etmek için sorulan sorulardır. Bu tür sorular genellikle açık uçlu sorular olarak formüle edilir ve tanığın anlatımını destekleyen veya çürüten bilgileri ortaya çıkarmayı amaçlar.
Örnekler:
- Siz olayın meydana geldiği yerde miydiniz? Olayı gözlemlediğiniz zaman hangi yönde bakıyordunuz?
- Siz bu olayın gerçekleştiği saatte hangi etkinliklerin gerçekleştiğini hatırlıyor musunuz?
- İddia ettiğiniz gibi şüphelinin giydiği kıyafetlerden bahseder misiniz? Kıyafetlerin rengi ve stil hakkında ne söyleyebilirsiniz?
- Şüphelinin aracının plakası hakkında ne hatırlıyorsunuz? Plakanın rengi veya harfleri hakkında herhangi bir hatıranız var mı?
Bu sorular, tanığın anlatımının tutarlılığını kontrol etmek, ayrıntılara odaklanmak ve olayın gerçekleştiği detayları hatırlamasını sağlamak için kullanılabilir.
AYRINTI SORULARI
Ayrıntı soruları, tanığın anlattığı olayın ayrıntılarına ilişkin bilgileri doğrulamak veya yanlış anlamaları ortaya çıkarmak için sorulan sorulardır. Örneğin, bir trafik kazası davasında tanık, kaza anında aracın hızının çok yüksek olduğunu iddia etmiş olabilir. Bu durumda, ayrıntı soruları aracın hızı ile ilgili kesin bilgi elde etmek için kullanılabilir. Ayrıntı soruları örnekleri şunlar olabilir:
- Aracın ne kadar süre hızlandığını hatırlıyor musunuz?
- Aracın kaç kilometre hızla seyrettiğini tahmin edebilir misiniz?
- Aracın hızını diğer araçlarla kıyasladığınızda ne kadar hızlı olduğunu söyleyebilir misiniz?
- Kaza anında aracın hangi vitesinde olduğunu hatırlıyor musunuz?
- Kaza anında fren sesi duyuldu mu?
ZIT SORULAR
Zıt sorular, tanığın ifadesinin farklı yönlerini anlamak için kullanılan sorulardır ve genellikle cevapları evet ya da hayır ile sınırlıdır. Örneğin:
- Siz o gün olay yerinde değil miydiniz? Evet ya da hayır?
- Şüpheli mavi bir ceket giymişti, doğru mu? Hayır, giymiyordu.
- Siz o anda diğer tarafta mıydınız? Evet ya da hayır?
Bu tür sorular, tanığın ifadesinin tutarlılığını ve doğruluğunu kontrol etmek için kullanılabilir. Ancak, zıt soruların sık sık kullanılması, tanığın savunmasını yıpratabilir ve cevaplarının netliğini azaltabilir. Bu nedenle, çapraz sorguda zıt soruların kullanımı ölçülü olmalıdır.
YÖNLENDİRİCİ SORULAR
Yönlendirici sorular, bir kişinin düşünce ya da davranışını yönlendirmek amacıyla sorulan sorulardır. Bu sorular, cevap veren kişinin düşünce ve yanıtını etkilemeye yönelik olduğu için, doğru bilgi vermesi beklenen bir durumda kullanılmamalıdır.
Örnek olarak, bir avukatın bir şahsa "senin hiç hırsızlık yapma eğilimin oldu mu?" diye sorması, yönlendirici bir sorudur çünkü hırsızlık yapmadığına inanmasını veya kabul etmesini kolaylaştırabilir.
Benzer şekilde, bir polisin "aracınızın tam hızla gitmediğini gördünüz mü?" şeklindeki bir sorusu, kişinin olayı hatırlamasını ve cevabını tam hızla gitmediği yönünde vermesini kolaylaştırabilir.
Örneğin bir avukatın şahit ile yaptığı bir sorguda yönlendirici soru şöyle olabilir:
Avukat, "Olay yerinde daha önce bulundunuz değil mi?" diye sorabiilr. Bu soruda avukat, şahitin olay yerinde bulunduğuna yönlendirici bir ifade kullanarak soruyu sormuş ve şahidi cevap vermek için yönlendirmiş oluyor. Bu tür sorular, cevapların objektif olmasını engelleyebilir ve doğru sonuçlara ulaşmayı zorlaştırabilir. Bu nedenle, soruların nesnel ve etkisiz olmasına özen gösterilmelidir.
YANILTICI SORULAR
Yanıltıcı sorular, bir kişinin yanıtını kasıtlı olarak manipüle etmek için tasarlanmış sorulardır. Bu sorular genellikle, kişinin yanıtının önceden belirlenmiş bir sonuca doğru yönlendirilmesi veya kişinin yanıtının bir başka şekilde çarpıtılması için kullanılır. Örneğin, bir avukat, bir tanığın ifadesini çarpıtmak veya yanıltmak için yanıltıcı sorular sorabilir. Örneğin, "o gece orada değildin değil mi?" gibi bir soru, bir kişiyi yanıltmak için tasarlanmış bir sorudur çünkü yanıtı önceden belirlenmiş bir sonuca yönlendirir. Örneğin, “sen gerçekten polis arabasını orada gördün mü yoksa yanıldın mı?" (Aslında tanık arabanın orada olduğundan emin değildir, ancak soruda "gerçekten" ifadesi ile baskı yapılmaktadır) Bir başka örnek, "Olayı anlattığın sırada neden gözlerin devamlı yere bakıyordu? Bir şeyi saklamaya çalışıyor musun?" (Aslında tanık herhangi bir şey saklamıyor olabilir, ancak soruda suçlayıcı bir ifade kullanılmaktadır)
Yanıltıcı sorular ayrıca, bir kişinin kafasını karıştırmak veya bir hata yapmasına neden olmak için de kullanılabilir. Bu nedenle, yanıltıcı soruların kullanımı etik dışıdır ve doğru bir şekilde cevaplanamayacaklarından, mahkeme veya diğer hukuki süreçlerde kullanılmaları uygun değildir.
DUYGUSAL SORULAR
Tanığın duygularını harekete geçirmek veya ifade vermesini zorlaştırmak için sorulan sorulardır. Duygusal sorular, tanıkların duygusal tepkilerini ölçmek veya bir olayın etkisini anlamak için sorulabilir. Bu sorular, tanığın sadece ne gördüğü veya ne duyduğu hakkında bilgi vermekle kalmaz, aynı zamanda olaya ilişkin kişisel tepkilerini, duygusal durumlarını ve duygusal düşüncelerini de ortaya çıkarır. Bu nedenle, duygusal sorular genellikle olayın mahiyetiyle ilgilidir ve olayın neden olduğu etkiyi anlamak için sorulur.
Örnek olarak, bir trafik kazası davasında avukat, tanığa kazada ölen kişinin nasıl biri olduğunu sormak yerine, tanığın kazayı gördükten sonra hissettiği duyguları ve olayın kendisinde nasıl bir etki yarattığını sormayı tercih edebilir. Bu şekilde, avukat, tanığın olaya duygusal olarak nasıl tepki verdiğini ve olayın onda yarattığı etkiyi anlayabilir.
İMAJ SORULARI
Tanığın itibarını veya güvenilirliğini sorgulamak için sorulan sorulardır. Çapraz sorguda tanığın itibarını veya güvenilirliğini sorgulamak için sorulan sorular genellikle daha kapsamlı ve detaylı olur. Bu sorular, tanığın doğru söyleme konusundaki güvenilirliğini veya yanıltıcı olma potansiyelini test etmek amacıyla kullanılır. Bazı örnekler şunlardır:
- Daha önce yalan söylediğiniz oldu mu?
- Şu anda da yalan söylüyor olabilir misiniz?
- Bu konuyla ilgili olarak birilerinden yardım aldınız mı?
- Bu durumda sizin için kişisel bir çıkarınız var mı?
- Neden söylediklerinize bu kadar eminsiniz?
- Daha önce bu konu hakkında nasıl ifade kullandınız?
- Başka tanıkların söyledikleriyle çelişen bir şeyler var mı?
- Olayla ilgili olarak duyduklarınızı gerçekleriyle mi karıştırıyorsunuz?
- Söylediklerinizin somut bir kanıtı var mı?
Bu sorular, tanığın güvenilirliği ve itibarının sorgulanmasını amaçladığı için, dikkatli bir şekilde hazırlanmalı ve yargılayıcı davranışlardan kaçınılmalıdır. Ayrıca, mahkeme kurallarına uygun olmalı ve yargılanan kişinin haklarını korumalıdır.
ZAMAN ÇİZELGESİ SORULARI
Olayların kronolojisini doğrulamak veya tanığın hafızasını test etmek için sorulan sorulardır. Çapraz sorguda olayların kronolojisini doğrulamak veya tanığın hafızasını test etmek için sorulan sorular, genellikle ayrıntılı bilgi gerektiren sorulardır. Bu sorular, tanığın ifadesini daha tutarlı ve güvenilir hale getirmek için kullanılabilir. Örnekler şunlar olabilir:
- "Olayın gerçekleştiği gün neredeydiniz?"
- "Kaç kişi vardı ve onların kimlikleri hakkında ne biliyorsunuz?"
- "Olayın meydana geldiği yerin fiziksel özelliklerini tanımlayabilir misiniz?"
- "Olayın gerçekleştiği sırada ne giyiyordunuz?"
- "Olaydan sonra ne yaptınız ve kiminle görüştünüz?"
Bu tür sorular, tanığın olayı hatırlama ve anlatma şeklini kontrol etmek için kullanılabilir. Tanığın ifadesinin tutarsızlıklarını veya eksikliklerini belirleyebilirler ve bu nedenle olayın doğru bir şekilde anlatılıp anlatılmadığını veya tanığın güvenilirliğini sorgulayabilirler.
AVUKATLARA ÇAPRAZ SORGU TAVSİYELERİ
Çapraz sorgu, avukatların bir tanığın, sanığın veya müştekinin doğruluğunu, hatırlama becerisini ve inanılırlığını test etmek için kullandıkları bir yöntemdir. Aşağıdaki tavsiyeler, çapraz sorgu yaparken dikkate alınması gereken bazı önemli noktalara değinmektedir:
1. Hazırlık Yapın: Çapraz sorgu yaparken, önceden hazırlık yapmak önemlidir. Konuyla ilgili olarak ayrıntılı notlar alın ve tanığın ifadelerini önceden inceleyin. Bu size sorularınızı planlamanız ve doğru zamanda soru sormak için hazırlıklı olmanız için zaman sağlayacaktır.
2. Soruları Açık ve Basit Tutun: Sorularınızı basit ve net bir şekilde formüle etmeye çalışın. Karmaşık cümleler veya birden fazla soru içeren sorular, tanığın kafasını karıştırabilir ve yanıtları daha da zorlaştırabilir.
3. Yargılayıcı Sorular Sormaktan Kaçının: Yargılayıcı sorular, cevapları etkilemek veya yanıtları yönlendirmek için tasarlanmış sorulardır. Bu tür sorular, tarafsızlığınızı sorgulanmasına neden olabilir ve tanığın itibarını zedeleyebilir. Bu nedenle, objektif ve açık uçlu sorular sormaya çalışın.
4. Dikkatlice Dinleyin: Tanığın cevaplarına dikkatlice kulak verin ve cevaplarını takip edin. Cevapları, çapraz sorgunuzun sonraki aşamalarında kullanabilirsiniz. Ayrıca, cevapları doğrulamak veya yanıtları daha net hale getirmek için gerektiğinde takip soruları sorun.
5. Saldırgan Olmayın: Saldırgan sorular veya saldırgan bir tavra sahip olmak, tanığın savunmacı olmasına veya savunmacının itiraz etmesine neden olabilir. Bu nedenle, sakin ve profesyonel bir tavır takınmaya çalışın.
6. Güncel Olun: Sorgulama sırasında, tanığın verdiği yanıtları izleyin ve gerektiği zaman yönlendirici sorularla ya da somut örneklerle doğrulama yapın. Bu, doğru bir karara varmak için önemlidir.
7. Odaklanın: Çapraz sorgu sırasında odaklanmak önemlidir. Tanığın yanıtlarını dikkatle dinleyin ve gerektiğinde not alın. Yanıtları daha sonra kullanabileceğiniz soruları planlamak için iyi bir fikir olabilir. Ayrıca, yanlış yöne gitmeden önce her sorunun yanıtı hakkında iyi bir anlayışa sahip olduğunuzdan emin olun.
8. Kararlı kalın: Çapraz sorgulama sırasında, kararlı ve kararlı bir duruş sergilemek önemlidir. Bu, güven verir ve karşı tarafın üstesinden gelmesi zor olabilecek bir tavır oluşturur. Ancak, aynı zamanda açık fikirli olmak ve yeni bilgileri kabul etmeye hazır olmak da önemlidir. Önyargılı bir tutum almak, gerçeği öğrenmek yerine sadece kendi önyargılarınızı doğrulamaya çalışmanıza neden olabilir.
9. Hedefinize Ulaşmak Için Akıllıca Sorular Sorun: Çapraz sorgu sırasında, hedefinize ulaşmak için akıllıca sorular sormak önemlidir. Sorularınızı özenle seçin ve hedefinize ulaşmak için önceki yanıtları kullanın. Örneğin, bir önceki soruya verilen yanıtı doğrulamak için daha spesifik bir soru sorabilirsiniz.
10. Net Olun: Sorularınızı net bir şekilde ifade etmek önemlidir. Tanık yanlış anladığı veya yanlış yönlendirildiği sorulara yanıt vermek zorunda kalabilir. Bu, sonuçları etkileyebilir ve çapraz sorgulamanın amacına ulaşmasını zorlaştırabilir. Özetle, sorularınızı net, anlaşılır ve kesin bir şekilde ifade ettiğinizden emin olun.
11. Çapraz Sorgunun Sonunda Tekrar Gözden Geçirin: Çapraz sorgu bittiğinde, yanıtları ve notları gözden geçirin. Yanıtların tutarlılığına ve tutarsızlıklara dikkat edin ve bu bilgileri, çapraz sorgulama sonucuna ulaşmak için kullanın.
12. Cevabını Bilmediğiniz Soruları Sormaktan Çoğunlukla Kaçının: Cevabını bilmediğiniz ve cevabın nereye gideceğini kestiremediğiniz soruyu sormaktan kaçının. Çünkü alacağınız cevap sizi hiç beklemediğiniz bir yere götürebilir ve sorgunuzu zor durumda bırakabilir.
13. Gerekenden Fazla Soru Sormayın: Karşınızdaki kişiyi köşeye sıkıştırmışken soracağınız gereksiz ve fazladan sorular kişinin nefes almasına veya konunun dağılmasına neden olabilir.
SONUÇ
Anlattırıcı soru ve çapraz sorgu teknikleri, bir soruşturma sırasında doğru bilgilerin toplanması ve yanlış bilgilerin ortaya çıkarılması için kullanılır. Bu tekniklerin avantajları ve dezavantajları vardır ve her teknik, doğru şekilde kullanıldığında sonuçları olumlu yönde etkiler. Ancak, bu tekniklerin yanlış kullanımı, karşı tarafın yanlış yönlendirilmesine ve yanlış bilgilerin elde edilmesine neden olabilir. Anlattırıcı soru ve çapraz sorgu teknikleri, adli soruşturmalar, polis soruşturmaları, mahkeme duruşmaları ve diğer hukuki süreçlerde yaygın olarak kullanılır. Bu teknikler, doğru bilgilerin toplanması ve yanlış bilgilerin ortaya çıkarılması için hayati önem taşır.
Anlattırıcı soru ve çapraz sorgu teknikleri, bir soruşturma sırasında kullanıldığında birçok avantaj sağlar. Bu teknikler, özellikle tanık ifadelerinde ve mahkeme duruşmalarında, doğru bilgilerin toplanması ve yanlış bilgilerin ortaya çıkarılması için kullanılır. Anlattırıcı soru tekniği, karşı tarafın daha ayrıntılı bir şekilde konuşmasına ve detaylı bilgi sağlamasına olanak tanırken, çapraz sorgu tekniği tutarsızlıkları ve belirsizlikleri ortaya çıkarır. Anlattırıcı soru ve çapraz sorgu teknikleri, bazı dezavantajlara da sahiptir. Örneğin, bu teknikler doğru bilgilerin alınmasını sağlasa da, zaman zaman karşı tarafın yanlış yönlendirilmesine neden olabilir. Ayrıca, anlattırıcı soru ve çapraz sorgu teknikleri, bir soruşturma sırasında birçok soru sorulmasını gerektirir ve bu nedenle zaman alıcıdır.