Modern devlet yönetiminde ekonomik dinamizm ile hukuk güvenliği arasındaki dengeyi sağlamak, idare hukukunun en çetrefilli alanlarından biridir. Özellikle Türkiye Varlık Fonu (TVF) gibi stratejik kurumların, piyasa şartlarında hızlı hareket edebilmesi adına esnek bir yapıya kavuşturulması anlaşılabilir bir idari tercihtir. Ancak bu esneklik arayışının anayasal ilkelerle ne ölçüde uyumlu olduğu hususu, hukukçuların ve yargı organlarının titizlikle incelemesi gereken bir alandır.
Anayasa Mahkemesi’nin 5 Aralık 2025 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanan 17/6/2025 tarihli, E.2022/91, K.2025/133 sayılı kararı, bu denge arayışında önemli bir hukuki rehber niteliğindedir. Yüksek Mahkeme, TVF ve iştiraklerine tanınan bazı geniş kapsamlı muafiyetleri, hukuk devleti ilkesi ve denetim mekanizmaları açısından değerlendirerek, yasa koyucuya yeni bir perspektif sunmuştur.
Hukuki Belirlilik İlkesi ve Muafiyetin Sınırları
Karara konu olan düzenlemelerden biri, 6741 sayılı Kanun’un 8. maddesiyle TVF ve bağlı şirketlerinin, kamu kurumlarına uygulanan genel mevzuat ve kısıtlamalardan istisna tutulmasını öngörmekteydi. Buradaki temel hukuki sorun, söz konusu istisnanın sınırlarının net çizgilerle belirlenmemiş olmasıydı.
Anayasa Mahkemesi, kararında "hukuk devleti" kavramının ayrılmaz bir parçası olan "belirlilik" ilkesine vurgu yapmıştır. Mahkemeye göre; bir kamu tüzel kişisinin hangi kurallara tabi olmayacağı belirtilirken, bunun yerine hangi kurallara tabi olacağının veya bu boşluğun nasıl doldurulacağının da öngörülebilir olması gerekir.
Düzenlemenin iptal gerekçesinde, TVF’nin klasik bir Kamu İktisadi Teşebbüsü (KİT) yapısından farklılaştığı kabul edilmekle birlikte, bu farklılığın tabi olunacak hukuk rejiminde bir belirsizliğe yol açmaması gerektiği ifade edilmiştir. Zira hukuk devletinde idarenin eylem ve işlemleri, hem vatandaşlar hem de idarenin kendisi için öngörülebilir bir zemine oturmalıdır. Bu yönüyle karar, bir engellemeden ziyade, mevzuatın daha sağlam bir hukuki temele oturtulması uyarısı olarak okunmalıdır.
Kamusal Kaynakların Denetimi ve Anayasa’nın 165. Maddesi
Kararın en dikkat çekici bölümlerinden biri de denetim mekanizmalarına ilişkindir. Dava konusu düzenleme ile TVF bünyesindeki şirketler; Sayıştay Kanunu, Kamu İhale Kanunu ve KİT’lerin TBMM tarafından denetlenmesini düzenleyen mevzuattan (3346 sayılı Kanun) muaf tutulmuştu.
Mahkeme, TVF’nin bünyesindeki varlıkların kamusal niteliğini göz önünde bulundurarak, bu şirketlerin Anayasa’nın 165. maddesi kapsamında değerlendirilmesi gerektiğine hükmetmiştir. Bu madde, kamu sermayeli kuruluşların Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) tarafından denetlenmesini anayasal bir zorunluluk olarak düzenler.
Yüksek Mahkeme’nin tespiti şudur: Mevcut denetim kanunları (6085 ve 3346 sayılı kanunlar) devre dışı bırakılırken, bunların yerini dolduracak ve parlamenter denetimi etkin kılacak alternatif bir mekanizma ihdas edilmemiştir. Bağımsız denetim raporlarının varlığı, anayasal bir zorunluluk olan TBMM denetiminin ikamesi olarak görülmemiştir. Dolayısıyla iptal kararı, denetimi zorlaştırmak değil, bilakis anayasal meşruiyetini güçlendirmek adına atılmış bir adım olarak değerlendirilmelidir.
Sonuç ve Değerlendirme
Anayasa Mahkemesi’nin bu kararı, yasama organı için yol gösterici bir nitelik taşımaktadır. Karar, devletin ekonomik faaliyetlerinde hız ve verimlilik arzusunu reddetmemekte; ancak bu hedeflere ulaşılırken "şeffaflık", "hesap verebilirlik" ve "hukuki belirlilik" ilkelerinden taviz verilmemesi gerektiğini hatırlatmaktadır.
Önümüzdeki süreçte yapılması gereken; TVF ve benzeri yapıların özel hukuk dinamikleriyle uyumlu çalışmasını sağlarken, aynı zamanda TBMM adına yapılacak denetimi ve tabi oldukları hukuk rejimini netleştiren, anayasal standartları karşılayan yeni bir yasal çerçevenin oluşturulmasıdır. Bu yaklaşım, hem kurumların itibarını güçlendirecek hem de hukuk güvenliğini tahkim edecektir.