Ceza hukuku sistemimizde, suç karşılığı olarak uygulanabilecek yaptırımlar, ceza ve güvenlik tedbirleri olarak tespit edilmiştir. Ceza olarak ise sadece hapis ve adli para cezası uygulanması öngörülmüştür.
Yasal düzenleme ile cezalar bakımından sade, basit ve uygulanması kolay bir sistem meydana getirilmiştir.
Ceza hukukumuzda Cezalar, suç karşılığı yaptırım olsun diye uygulanmaktadır. Cezalar bu anlamda iki başlık altında incelenebilir: (TCK md. 45)
1) Hapis cezaları
2) Adlî para cezaları
Bir suç karşılığında yasal düzenlemede ceza olarak sadece hapis cezası öngörülebileceği gibi, hapis cezası adli para cezası ile seçenek olarak veya bu cezaların her ikisi birlikte de öngörülebilmesi mümkündür.
Yasal düzenleme ile, “asli ceza” ve “fer’i ceza” ayırımı ortadan kaldırılmıştır.
Hapis cezaları ise kendi arasında 3 kısma ayrılmaktadır:(TCK md. 46)[1]
Hapis cezaları şunlardır:
1) Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası.
2) Müebbet hapis cezası.
3) Süreli hapis cezası.
Bu cezalar içinde, ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasının infazı kendine has bir takım kurallara bağlanmış ve diğer hapis cezası türlerinden daha ağırlaştırılmış koşullara tabi tutulmuştur.
5237 sayılı Türk Ceza Kanunu uygulaması ile hukuk sistemimizde ölüm cezası kaldırılmıştır. Bunun yerine, sıkı güvenlik rejimine göre çektirilecek ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası kabul edilmiştir.
Sonuç olarak, ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasının hukuk sistemimizdeki en ağır ceza olduğunu ifade edebiliriz.
Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası kavramı 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 47. Maddesinde[2] tanımlanmıştır.
Bu yasal düzenlemeye göre, ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası hükümlünün hayatı boyunca devam eder, kanun ve Cumhurbaşkanınca çıkarılan yönetmelikte belirtilen sıkı güvenlik rejimine göre çektirilir.[3]
Sıkı güvenlik rejiminin içeriği, uygulanacak kuralların neler olacağı cezaların infazına ilişkin kanun ve tüzükte gösterilmiştir.
Cumhuriyet başsavcılığınca yapılacak infaz işlemleri
Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezalarına ilişkin ilamlar da, diğer hapis cezasını içeren kesinleşmiş mahkûmiyet kararları gibi infaz edilmek üzere mahkemece Cumhuriyet başsavcılığına verilmek zorundadır. (Tüzük, md.66/1)[4]
İnfaz amacıyla infaz savcılığına gönderilen mahkûmiyet kararının kesinleşme şerhinde şu unsurlar mutlaka bulunmalıdır:
1) Mahkûmiyetin hangi hükümlü hakkında verildiği ve hangi ceza veya tedbirin infazına ilişkin olduğu açıkça belirtilmelidir.
2) Kararın kesinleşme şekli ve tarihine yer verilmelidir.
3) Cumhuriyet başsavcılığına infaz için kararın gönderiliş tarihi bulunmaldır.
4) Mahkûmiyet kararı birden çok hapis cezasını içeriyorsa;
a. Süreli hapis cezalarında bunların toplamı gösterilmeli.
b. Süreli hapis cezası, müebbet hapis cezası veya ağırlaştırılmış müebbet hapis cezalarında bunlardan hangilerinin infaz edileceği mutlaka gösterilmelidir.
Deftere kayıt
Cumhuriyet başsavcılığınca mahkeme tarafından gönderilen ilâm, geciktirilmeksizin ilgisine göre infaz veya denetimli serbestlik genel defterine kaydedilir.
Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına ilişkin ilam, diğer ilamlarda olduğu gibi UYAP üzerinden sisteme kaydedilmekte ve numara almaktadır.
İlâmdaki cezanın süresi gözetilerek hükümlü hakkında çağrı kâğıdı veya yakalama emri çıkarılır. (Tüzük, md.66/2)
Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası alan hükümlü, cezaevinde değilse derhal yakalama kararı çıkartılmalıdır.
Müddetnamenin düzenlenmesi
Hükümlü kuruma alındıktan sonra Cumhuriyet başsavcılığınca hükümlüye bir süre belgesi verilir.
Düzenlenecek bu belgede hükümlü ile ilgili şu bilgiler yer almak zorundadır: (Tüzük, md.66/3)
1) Kimlik, tebligat ve iletişim bilgileri,
2) İnfaz defteri numarası,
3) Kuruma alındığı tarih,
4) Tutuklulukta veya göz altında geçirdiği süre,
5) Ceza süresi, hakederek ve koşullu salıverileceği tarih,
6) Cezanın hangi hükme ilişkin olduğuna dair bilgiler.
Hükümlülerin gözlem ve sınıflandırılması
Cezaevine alınacak hükümlüler öncelikle ceza türlerine göre ceza infaz kurumlarına gönderilmektedir.
Yüksek güvenlikli kapalı ceza infaz kurumlarında infazın yerine getirilmesi
5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun’un[5] (CGTİHK) 9. Maddesinin ikinci fıkrasına göre, ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına mahkûm olanların cezası, yüksek güvenlikli kapalı ceza infaz kurumlarında infaz edilmektedir.
Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası en ağır ceza olduğundan dolayı, cezanın infazı açısından infaz kurumunun yüksek güvenlikli olması olağan bir durumdur.
Yüksek güvenlikli kapalı ceza infaz kurumlarının özellikleri şunlardır: (CGTİHK md. 9/1)
1) İç ve dış güvenlik görevlilerine sahiptir.
2) Firara karşı teknik, mekanik, elektronik ve fizikî engellerle donatılmıştır.
3) Oda ve koridor kapıları sürekli kapalı tutulmaktadır.
4) Mevzuatın belirttiği hâllerde aynı oda dışındaki hükümlüler arasında ve dış çevre ile temasların geçerli olduğu kurumlardır.
5) Sıkı güvenlik rejimine tâbi hükümlülerin bir veya üç kişilik odalarda barındırıldıkları tesislerdir.
6) Bu kurumlarda bireysel veya grup hâlinde iyileştirme yöntemleri uygulanmaktadır. (CGTİHK md. 9/1)
Hükümlülerin gözlem ve sınıflandırılması
5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun’un 23. Maddesinin birinci fıkrasının e) bendine göre, Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına mahkûm olanlar, haklarında uygulanacak rejimi ve gönderilmeleri gereken infaz kurumunu ve bu maksatla kişisel ve sosyal özelliklerini belirlemek için Kanunda gösterilen esaslar uyarınca gözleme tâbi tutulurlar. Gözlem süresi altmış günü geçemez.[6]
Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasının infazı
Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasının infazı rejimine ait ilkeler şunlardır: (CGTİHK md. 25/1; Tüzük md. 47.)
1) Hükümlü, tek kişilik odada barındırılır.
2) Hükümlüye, günde bir saat açık havaya çıkma ve spor yapma hakkı tanınır.
3) Risk ve güvenlik gerekleri ile iyileştirme ve eğitim çalışmalarında gösterdiği gayret ve iyi hâle göre; hükümlünün, açık havaya çıkma ve spor yapma süresi uzatılabileceği gibi kendisi ile aynı ünitede kalan hükümlülerle temasta bulunmasına sınırlı olarak izin verilebilir.
4) Hükümlü, yaşadığı yerin olanak verdiği ve idare kurulunun uygun göreceği bir sanat veya meslek etkinliğini yürütebilir.
5) Hükümlü, kurum idare kurulunun uygun gördüğü hâllerde ve onbeş günde bir kez olmak üzere (f) bendinde gösterilen kişilere, süresi on dakikayı geçmemek üzere telefon edebilir.
6) Hükümlüyü; eşi, altsoy ve üstsoyu, kardeşleri ve vasisi, belirlenen gün, saat ve koşullar içerisinde onbeş günlük aralıklarla ve günde bir saati geçmemek üzere ziyaret edebilirler.
7) Hükümlü hiçbir suretle ceza infaz kurumu dışında çalıştırılamaz ve kendisine izin verilmez.
8) Hükümlü, kurum iç yönetmeliğinde belirtilenlerin dışında herhangi bir spor ve iyileştirme faaliyetine katılamaz.
9) Hükümlünün cezasının infazına, hiçbir surette ara verilemez. Hükümlü hakkında uygulanacak tüm sağlık tedbirleri, tıbbî tetkik ve zorunluluklar hariç ceza infaz kurumlarında, mümkün olmadığı takdirde tam teşekküllü Devlet ya da üniversite hastanelerinin tek kişilik ve yüksek güvenlikli mahkûm koğuşlarında uygulanır.
Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasının infazında koşullu salıverilme
Koşullu salıverilme, hükümlünün infaz kurumunda geçireceği süreyi belirleyen bir kavramdır.
Koşullu salıverilmeye ilişkin kurallar 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun’un 107 ve Ceza İnfaz Kurumlarının Yönetimi ile Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Tüzük’ün 172. Maddesinde hüküm altına alınmıştır.
Koşullu salıverilmeden yararlanabilmek için mahkûmun kurumdaki infaz süresini iyi hâlli olarak geçirmesi gerekir. (CGTİHK md. 107/1)
Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına mahkûm edilmiş olanlar otuz yılını infaz kurumunda çektikleri takdirde, koşullu salıverilmeden yararlanabileceklerdir. (CGTİHK md. 107/2)
Birden fazla cezanın bulunması halinde koşullu salıverilme için infaz kurumunda geçirilmesi gereken süreler şunlardır:
Birden fazla ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına veya ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası ile müebbet hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde koşullu salıverilme süresi otuzaltı yıldır. (CGTİHK md. 107/3-a)
Bir ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası ile süreli hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde bu süre en fazla yine otuzaltı yıldır. (CGTİHK md. 107/3-c)
Suç işlemek için örgüt kurmak veya yönetmek ya da örgütün faaliyeti çerçevesinde işlenen suçtan dolayı mahkûmiyet hâlinde;
Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına mahkûm edilmiş olanlar otuzaltı yılını, infaz kurumunda çektikleri takdirde, koşullu salıverilmeden yararlanabilirler. (CGTİHK md. 107/4)
Bu durumda birden fazla cezanın bulunması halinde koşullu salıverilme süresi uzayacaktır.
Nitekim birden fazla ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına veya ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası ile müebbet hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde infaz kurumunda geçirilmesi gereken süre kırk yıl olacaktır. (CGTİHK md. 107/4-a)
Şayet bir ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası ile süreli hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde en fazla kırk yıl infaz kurumunda geçirilmesi gerekmektedir. (CGTİHK md. 107/4-c)
Belirtmek gerekir ki, bu hükümler çocuklar hakkında uygulanmayacaktır.
Koşullu salıverilme süresinin hesaplanmasında, hükümlünün onbeş yaşını dolduruncaya kadar infaz kurumunda geçirdiği bir gün, iki gün olarak dikkate alınmalıdır. (CGTİHK md. 107/5)[7]
Denetim süresi
Koşullu salıverilen hükümlünün tâbi tutulacağı denetim süresi, infaz kurumunda geçirilmesi gereken sürenin yarısı kadardır. Ancak süreli hapislerde hakkederek tahliye tarihini geçemez. (CGTİHK md. 107/6)
Koşullu salıverilen hükümlünün, denetim süresinde hapis cezasını gerektiren kasıtlı bir suç işlemesi veya kendisine yüklenen yükümlülüklere, hâkimin uyarısına rağmen, uymamakta ısrar etmesi hâlinde koşullu salıverilme kararı geri alınacaktır. (CGTİHK md. 107/12)
Örneğin; Ağırlaştırılmış müebbet hapiste otuz yılını ceza infaz kurumunda geçirerek koşullu salıverilen bir hükümlünün, denetim süresi içinde hapis cezasını gerektiren bir suçu kasten işlemesi halinde koşullu salıverilme kararı geri alınacaktır.
Bu durumda hükümlü geriye kalan cezasını aynen çekecektir. Bu halde hükümlünün hayatı boyunca ceza infaz kurumundan çıkması imkânsız hale gelecektir.[8]
Koşullu salıverilme hükümlerinin uygulanmayacağı suçlar
5237 sayılı Türk Ceza Kanununun İkinci Kitap, Dördüncü Kısım, "Devletin Güvenliğine Karşı Suçlar" başlıklı Dördüncü Bölüm, "Anayasal Düzene ve Bu Düzenin İşleyişine Karşı Suçlar" başlıklı Beşinci Bölüm, "Milli Savunmaya Karşı Suçlar" başlıklı Altıncı Bölüm altında yer alan suçlardan birinin bir örgütün faaliyeti çerçevesinde işlenmesi dolayısıyla ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde, koşullu salıverilme hükümleri uygulanmaz. (CGTİHK md. 107/16)
Mükerrirlere ve bazı suç faillerine özgü infaz rejimi ve denetimli serbestlik tedbiri
Bu konu ile ilgili kurallar 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun’un 108 ve Ceza İnfaz Kurumlarının Yönetimi ile Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Tüzük’ün 173. Maddesinde hüküm altına alınmıştır.
Tekerrür hâlinde koşullu salıverilmeden yararlanılabilme
Tekerrür hâlinde işlenen suçtan dolayı mahkûm olunan; Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasının otuzdokuz yılının, İnfaz kurumunda iyi hâlli olarak çekilmesi durumunda, koşullu salıverilmeden yararlanılabilir. (CGTİHK md. 108/1-a)
Tekerrür nedeniyle koşullu salıverme süresine eklenecek miktar, tekerrüre esas alınan cezanın en ağırından fazla olamaz. (CGTİHK md. 108/2)
İkinci defa tekerrür hükümlerinin uygulanması durumunda, hükümlü koşullu salıverilmez. (CGTİHK md. 108/3)
Hâkim, mükerrir hakkında cezanın infazının tamamlanmasından sonra başlamak ve bir yıldan az olmamak üzere denetim süresi belirler. (CGTİHK md. 108/4)
Tekerrür dolayısıyla belirlenen denetim süresinde, koşullu salıverilmeye ilişkin hükümler uygulanır. (CGTİHK md. 108/5)
Hâkim, mükerrir hakkında denetim süresinin uzatılmasına karar verebilir. Denetim süresi en fazla beş yıla kadar uzatılabilir. (CGTİHK md. 108/6)
Cezanın infazı tamamlandıktan sonra devam eden denetim süresi içinde, bu madde hükümlerine göre kendilerine yüklenen yükümlülüklere ve yasaklara aykırı hareket eden mükerrirler, infaz hâkimi kararı ile disiplin hapsine tabi tutulur. Disiplin hapsinin süresi on beş günden az ve üç aydan fazla olamaz. (CGTİHK md. 108/7)[9]
Çocuğa karşı işlenen bir suçtan dolayı ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde birinci fıkradaki koşullu salıverilme süreleri uygulanır. (CGTİHK md. 108/8)[10]
Koşullu salıverilme hükümlerinden yararlanamama hali
14.7.2004 tarihli ve 5218 sayılı Kanunun 1 inci maddesi ile değişik 3.8.2002 tarihli ve 4771 sayılı Çeşitli Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanunla; ölüm cezaları, müebbet ağır hapis cezasına dönüştürülen terör suçluları ile ölüm cezaları ağırlaştırılmış müebbet ağır hapis cezasına dönüştürülen veya ağırlaştırılmış müebbet ağır hapis cezasına mahkûm olan terör suçluları, koşullu salıverilme hükümlerinden yararlanamaz.
Bu türden ceza alan hükümlüler hakkında, ağırlaştırılmış müebbet ağır hapis cezası, hayatı boyunca devam eder. (CGTİHK geç. 2. md.)
Telefonla görüşme hakkı
Ceza İnfaz Kurumlarının Yönetimi ile Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Tüzük’ün 88. Maddesinin 1. Fıkrasının ı) bendine göre, Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası alan hükümlüler, idare ve gözlem kurulunun uygun gördüğü hâllerde ve onbeş günde bir olmak üzere eşi, altsoy ve üstsoyu, kardeşleri ve vasisi ile on dakikayı geçmemek üzere görüşebilme hakkına sahiptirler.
Hükümlüyü ziyaret
Ceza İnfaz Kurumlarının Yönetimi ile Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Tüzük’ün 126. Maddesinin 3. Fıkrasının göre, Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına hükümlü olanları; eşi, altsoy ve üstsoyu, kardeşleri ve vasisi, belirlenen gün, saat ve koşullar içerisinde onbeş günlük aralıklarla ve günde bir saati geçmemek üzere ziyaret edebilir.
Açık kuruma ayrılma yasağı
Açık Ceza İnfaz Kurumlarına Ayrılma Yönetmeliği’nin 8. Maddesinin 1. Fıkrasının a bendine göre, ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına mahkûm olanlar, açık kurumlara ayrılamaz.
YARGITAY UYGULAMASI
Lehe olan yasanın belirlenmesi
765 sayılı Türk Ceza Kanunu’nundaki idam cezalarının ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına dönüştürüldüğünü, dolayısıyla 5237 sayılı Yasanın yürürlüğe girmesinden sonra aynı Yasanın 7/2 ve 5252 sayılı Türk Ceza Kanununun Yürürlük ve Uygulama Şekli Hakkında Kanunun 9. maddesi uyarınca lehe olan kanun uygulamasının belirlenmesinde, 765 sayılı Yasaya göre verilen müebbet ağır hapis cezası ile 5237 sayılı Yasanın ilgili maddelerinin karşılaştırılması suretiyle lehe olan yasanın belirlenmesi gerektiğini ve bu nedenle uyarlama yönündeki taleplerin kabul edilmesi gerektiğini düşünmektedir.[11]
Mükerrirlere özgü infaz rejimi ve denetimli serbestlik tedbirinin hangi cezalarda ve ne şekilde uygulanacağı
Mükerrirlere özgü infaz rejimi ve denetimli serbestlik tedbirinin hangi cezalarda ve ne şekilde uygulanacağı 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkındaki Kanun’un 108. maddesinde hüküm altına alınmıştır.
Yargıtay, bu madde hükümlerine göre tespit edilen mükerrirlere özgü infaz rejiminin ağırlaştırılmış müebbet hapis, müebbet hapis ve süreli hapis cezalarında uygulanabileceğini bazı kararlarında ifade etmektedir.[12]
Örneğin, adli para cezasına mahkûmiyet halinde bu maddenin uygulanması mümkün değildir.[13]
4616 sayılı Yasanın uygulanma olanağı
Yargıtay, hukukumuza 5218 sayılı Yasa ile giren ve ne şekilde infaz edileceği de belirtilen "ağırlaştırılmış müebbet ağır hapis" cezası yönünden 4616 sayılı Yasanın hiçbir şekilde uygulanma olanağı bulunmadığını kararlarında ifade etmektedir.[14]
Ölüm cezası yerine "ağırlaştırılmış müebbet ağır hapis" cezası ile bu cezaya ilişkin koşullu salıverilme hükümlerini düzenleyen 5218 sayılı Yasanın tek başına uygulanması zorunluluğu bulunmaktadır.[15]
Örneğin; 4616 sayılı Yasa hükümleri gereğince 10 yıllık indirim yapılması halinde verilen karar hukuka aykırı olacaktır.[16]
01.06.2005 tarihinden önce işlenen suçlar
01.06.2005 tarihinden önce işlenen suçlarda, her suç yönünden ayrı ayrı yapılan değerlendirme sonucu, lehe yasa ve buna göre her suçun sonuç cezası belirlendikten sonra, cezaların toplanmasına 765 sayılı TCK'nun 68-77. maddelerindeki ilkelere göre karar verilmesi gerekmektedir.[17]
Bu kuralın günümüz içinde geçerli olduğu söylenebilir. Günümüzde de 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanunda yer alan cezaların toplanmasına ilişkin kurallar uygulanacaktır.
Cezaların infaz sırasına konulması
5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanunda, cezaların infazının sırasına ilişkin düzenleme bulunmadığı gibi koşullu salıverilmenin geri alınması kararının infazını düzenleyen, 5275 Sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanunun 107/13 üncü maddesinde de koşullu salıvermenin geri alınması kararının, hangi kararın öncelikle infaz edileceğine dair herhangi bir kural yer almamaktadır.
Ancak Yargıtay, hükümlülerin cezalarının infaz edilirken, hak kaybına uğramayacağı hakkaniyete uygun ve tutarlı bir şekilde cezaların infaz sırasına konulması gerektiğini düşünmektedir.[18]
765 sayılı Türk Ceza Kanunu Uygulamasında hücre süresinin belirlenmesine ilişkin kurallar
Birden fazla ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası varsa, 765 sayılı TCK’nin 70. maddesi uyarınca ayrı ayrı hücre süresi belirlenmesi gerekir.
Örneğin; dört ayrı ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasından biri esas alınarak diğerleri, örneğin üç ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası için 765 sayılı TCK’nin 70. maddesi uyarınca ayrı ayrı hücre süresi belirlenmesi gerekmektedir.
Herhangi biri esas alınmaksızın dört ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası içinde hücre süresi belirlenmesi hukuka aykırı olacaktır.[19]
Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası esas alınarak süreli hapis cezalarından dolayı 765 sayılı TCK'nun 73. maddesi uyarınca hücre süresi belirlendiği sırada hapis cezalarının süresi ise, her bir ceza ile orantılı olacak şekilde hücre süresinin tespit edilmesi gerekir.[20]
Tekerrür nedeni ile koşullu salıverme süresine eklenecek miktar
Hükümlünün mükerrir olması nedeni ile 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun’un 108/1. fıkrasının (a) bendi uyarınca mahkum olunan ağırlaştırılmış müebbet cezasının otuz dokuz yılını ceza infaz kurumunda iyi halli olarak çekmesi durumunda koşullu salıvermeden yararlanacaktır.
5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun’un 108/2. maddesi uyarınca da tekerrür nedeni ile koşullu salıverme süresine eklenecek miktarın tekerrüre esas alınan cezanın en ağırından fazla olamayacağı gözetilmelidir.
Örneğin; 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun’un 107/3-a maddesi uyarınca belirlenen otuz altı yıla tekerrüre esas alınan cezanın eklenmesi sonucunda belirlenecek sürenin azami otuz dokuz yıl olduğu, otuz dokuz yılı geçmemesi durumunda ise koşullu salıverme süresinin 108/2. maddesi nazara alınarak belirlenmesi ve buna göre otuz altı yıla eklenmesi gerektiği ve bu şekilde belirlenecek koşullu salıverme süresi üzerinden 107/6 maddesi uyarınca hak ederek tahliye tarihinin hesaplanması gerektiği gözetilmelidir.
Örneğin; birden fazla cezası olan mükerrir hükümlü hakkında tekerrüre esas alınan cezalardan en ağır olanı ve 107/2. maddesi[21] dikkate alınmaksızın 108/1-a maddesinin doğrudan uygulanması suretiyle koşullu salıverme süresinin otuz dokuz yıl olarak belirlenip hak ederek salıverme tarihinin de bu süre üzerinden hesap edilmesi hukuka aykırı olacaktır.[22]
(Bu köşe yazısı, sayın Dr. Suat ÇALIŞKAN tarafından www.hukukihaber.net sitesinde yayınlanması için kaleme alınmıştır. Kaynak gösterilse dahi köşe yazısının tamamı özel izin alınmadan kullanılamaz. Ancak alıntılanan köşe yazısının bir bölümü, aktif link verilerek kullanılabilir. Yazarı ve kaynağı gösterilmeden kısmen ya da tamamen yayınlanması şahsi haklara ve fikri haklara aykırılık teşkil eder.)
-------------------------------
[1] Madde gerekçesinde şu hususlar ifade edilmektedir: “MADDE 46: Tasarıdaki hapis cezasıyla ilgili ayırım korunmuştur. Ancak, dil ve ifade bütünlüğünü sağlayabilmek için, madde metni yeniden formüle edilmiştir. Kabahatlerin Tasarıdan çıkarılması nedeniyle hafif hapis cezasına metinde yer verilmemiştir.”
[2] MADDE 47. - [1] (Değişik: 7/7/2018; -KHK-700/156 md.)
[3] (DEĞİŞİK İBARE RGT: 07.07.2018 RG NO: 30471 2. MÜKERRER KHK NO: 700/156) (MÜLGA İBARE RGT: 07.07.2018 RG NO: 30471 2. MÜKERRER KHK NO: 700/156) “tüzükte”
[4] Ceza İnfaz Kurumlarının Yönetimi ile Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Tüzük; Resmi Gazete Yayın Tarihi : 06/04/2006, RG. Sayı: 26131
[5] Ceza Ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun, Kanun Numarası : 5275, Kabul Tarihi : 13/12/2004, Yayımlandığı Resmî Gazete : Tarih : 29/12/2004, Sayı : 25685, Yayımlandığı Düstur : Tertip : 5, Cilt : 44.
[6] Benzer düzenleme Tüzüğün 74/1-e maddesinde de yer almaktadır.
[7] 19.12.2006 T. 5560 sk. değ.
[8] Mülga 765 sayılı TCK’de ise, hapis cezası gerektiren bir suç işlediği için koşullu salıverilme kararının geri alınması halinde, hükümlüye aynen çektirilecek sürenin, müebbet ağır hapis cezası bakımından, otuz altı yıl üzerinden hesaplanması hükme bağlanmıştı.
[9] Ek: 28/6/2014 YT-6545/82 md.
10] Ek: 28/6/2014 YT-6545/82 md.
[11] Y.1.CD, E. 2017/2666, K. 2019/2803, T. 15.05.2019: “….Bir suçu gizlemek veya delil ve emarelerini ortadan kaldırmak veya kendisinin yahut başkasının cezadan kurtulmasını temin amacıyla öldürmek suçundan hükümlü ... hakkında ilk derece mahkemesince verilen 765 sayılı TCK’nin 450/9. ve 59/1. maddeleri uyarınca müebbet ağır hapis cezasıyla cezalandırılmasına ilişkin hükmün kaldırılarak 765 sayılı TCK’de ki idam cezalarının ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına dönüştürüldüğü, dolayısıyla 5237 sayılı Yasanın yürürlüğe girmesinden sonra aynı Yasanın 7/2 ve 5252 sayılı Türk Ceza Kanununun Yürürlük ve Uygulama Şekli Hakkında Kanunun 9. maddesi uyarınca lehe olan kanun uygulamasının belirlenmesinde, 765 sayılı Yasaya göre 450/9, 59/1. maddeleri uyarınca verilen müebbet ağır hapis cezası ile 5237 sayılı Yasanın ilgili maddelerinin karşılaştırılması suretiyle lehe olan yasanın belirlenmesi gerektiği halde, infazda kazanılmış hak olmayacağı kuralı düşünülmeksizin, 1996/109 E. ve 21.8.2002 tarih sayılı ek karar ile 5237 sayılı Yasanın ilgili maddelerinin karşılaştırılarak, 765 sayılı Yasanın daha lehe olduğu gerekçesiyle uyarlama isteminin reddine karar verilmesi,…BOZULMASINA, 15/05/2019 gününde oy birliği ile karar verildi….”
[12] Y.2.CD, E. 2017/5372, K. 2019/4265, T. 06.03.2019
[13] Y.2.CD, E. 2017/5372, K. 2019/4265, T. 06.03.2019: “…2- Mükerrirlere özgü infaz rejimi ve denetimli serbestlik tedbirinin hangi cezalarda ve ne şekilde uygulanacağı 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkındaki Kanun’un 108. maddesinde düzenlenmiştir. Bu madde hükümlerine göre mükerrirlere özgü infaz rejiminin ağırlaştırılmış müebbet hapis, müebbet hapis ve süreli hapis cezalarında uygulanabileceği, adli para cezasına mahkûmiyet halinde uygulanmasının mümkün olmadığı gözetilmeden sanık hakkında hükmolunan adli para cezasının 5237 sayılı TCK’nın 58/6 maddesi gereğince mükerrirlere özgü infaz rejimine göre çektirilmesine ve hakkında cezanın infazından sonra denetimli serbestlik tedbirinin uygulanmasına karar verilmesi,…”
[14] Y.1.CD, E. 2005/394, K. 2005/364, T. 07.03.2005.
[15] Y.1.CD, E. 2005/394, K. 2005/364, T. 07.03.2005
[16] Y.1.CD, E. 2005/394, K. 2005/364, T. 07.03.2005: “…Dolayısıyla, olayda 4616 sayılı Yasa hükümleri gereğince 10 yıllık indirim yapılamayacağına ilişen yerel Mahkeme kararında bir isabetsizlik görülmemiştir…”
[17] Yargıtay Ceza Genel Kurulunun 17.04.2007 gün ve 2007/1-32-97 sayılı kararı. Emsal karar için bkz.; Yargıtay 1. Ceza Dairesi E. 2011/4173 K. 2011/2653 T. 27.04.2011: “…..Uyuşmazlığını konusu, hükümlünün başka bir suçu işlemek için adam öldürme ve geceleyin yağma suçlarından aldığı ağırlaştırılmış müebbet hapis ve 12 yıl hapis cezalarının içtimaında hücre cezasının gerekip gerekmediği yolundadır. ….III ) Hukuksal değerlendirme;…..Hükümlü F. H., 17.08.2001 tarihindeki bahse konu suçlarıyla ilgili ağırlaştırılmış müebbet hapis ve 12 yıl hapis cezasına hükümlendirilmiş olmakla , Yargıtay Ceza Genel Kurulunun 17.04.2007 gün 32/97 sayılı ilamında da belirtildiği üzere 765 sayılı Yasanın 73/1 maddesi, ağırlaştırılmış müebbet hapis ve diğeri şahsi hürriyeti bağlayıcı muvakkat ceza olan 12 yıl hapis cezası için, ilave edilecek cezanın nev'i ve miktarına göre 20 günden az 6 yıldan fazla olmamak üzere geceli gündüzlü bir hücrede tecrit edilmek suretiyle hücre süresi tayini gerektiğini hüküm altına almıştır. Bu nedenle G…. Ağır Ceza Mahkemesinin adı geçen ilamla ilgili infaz için verdiği karar yerinde olup, bunu kaldıran O… Ağır Ceza Mahkemesinin 22.07.2010 tarihli ve 2010/707 D.İş kararında isabet bulunmadığından bozulmasına karar vermek gerekmiştir….”
[18] Y.1.CD, E. 2014/2033, K. 2014/3529, T. 16.06.2014: “….Somut olaya bakıldığında; hükümlü ...'un, ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına hükümlü olduğu ayrıca aynı mahkeme tarafından verilmiş koşullu salıvermenin geri alınması kararı olduğu ve hükümlünün ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasının bekletilip, koşullu salıverme kararının geri alınmasından kaynaklı kalan cezasını infaz ettiği anlaşılmaktadır. Hükümlünün şikayeti ile ilgili olarak... İnfaz Hakimliği vermiş olduğu kararda, hükümlünün ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası aldığını ve bu nedenle hükümlü hakkında 5275 Sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanunun 25'inci maddenin uygulanması gerektiği yönünde karar vermiş,... Ağır Ceza Mahkemesi de, infaz Hakimliğinin vermiş olduğu karara karşı hükümlünün yaptığı itirazı reddettiğinden hükümlü başka bir suçtan kaynaklı koşullu salıverilmesinin geri alınması kararını infaz etmesine rağmen ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasının infaz usulü ile cezası infaz edilmektedir. 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanunda, cezaların infazının sırasına ilişkin düzenleme bulunmadığı gibi koşullu salıverilmenin geri alınması kararının infazını düzenleyen, 5275 Sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanunun 107/13 üncü maddesinde de koşullu salıvermenin geri alınması kararının, öncelikle infaz edileceğine dair herhangi bir hüküm bulunmamakta ise de hükümlülerin cezaları infaz edilirken, hak kaybına uğramayacağı hakkaniyete uygun ve tutarlı bir şekilde cezaların infaz sırasına konulması gerekmektedir. Hükümlünün koşullu salıverilmenin geri alınması kararı infaz edilmesine, yağma amacıyla öldürme ve yağma suçlarından aldığı hücreli ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası sırada bekletilmesine rağmen hakkında, ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasının infazı ile ilgili 5275 Sayılı Kanunun 25 inci maddesinin uygulanmasını ön gören... İnfaz Hakimliği ve... 2. Ağır Ceza Mahkemesinin kararları hakkaniyete ve yasaya aykırı olduğundan kanun yararına bozulmasına karar vermek gerekmiştir. III.) SONUÇ VE KARAR:Yukarıda açıklanan nedenlerle, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığının istemi yerinde görüldüğünden,... İnfaz Hakimliğinin 30.10.2013 tarihli, 2013/83 değişik iş sayılı “Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasının infaz rejiminin 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun’un 25. maddesinde düzenlendiği, hükümlünün ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasının infazının sırada beklemekte olmasının hakkında ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasının infaz rejiminin uygulanmasına engel olmayacağına” ilişkin kararına karşı hükümlünün yaptığı şikayetin reddine dair... 2.Ağır Ceza Mahkemesinin 06.11.2013 tarihli ve 2013/212 değişik iş sayılı kararının 5271 sayılı CMK.nun 309.maddesi uyarınca BOZULMASINA, diğer işlemlerin yapılabilmesi için dosyanın Mahkemesine gönderilmek üzere Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığına TEVDİİNE, 16/06/2014 gününde oybirliğiyle karar verildi….”.
[19] Y.1.CD, E. 2017/96, K. 2018/2687, T. 04.06.2018.
[20] Y.1.CD, E. 2017/96, K. 2018/2687, T. 04.06.2018: “….b-) Hükümlü ... hakkında yağma suçlarından verilen hapis cezaları süresi aynı olmasına rağmen bu cezalardan bir kısmı için bir ay, bir kısmı için üç ay, ceza süresi yağma suçlarından verilen cezalardan daha az olmasına rağmen, suç işlemek amacıyla kurulan örgüte üye olmak suçundan verilen hapis cezası için bir ay, kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçlarından verilen hapis cezaları için bir ay ve iki ay, hapis cezası süresi yağma, kişiyi hürriyetinden yoksun kılma ve suç işlemek amacıyla kurulan örgüte üye olma suçlarından verilen hapis cezalarından daha fazla olmasına rağmen kasten öldürme suçundan verilen hapis cezası için bir ay, Hükümlü ... hakkında hapis cezası süresi yağma suçlarından verilen cezalardan daha az olmasına rağmen, suç işlemek amacıyla kurulan örgüte üye olmak suçundan verilen hapis cezası için dört ay, hapis cezası süresi yağma ve suç işlemek amacıyla kurulan örgüte üye olma suçlarından verilen hapis cezalarından daha fazla olmasına rağmen kasten öldürme suçundan verilen hapis cezası için dört ay, hücre süresi belirlenmesi suretiyle hapis cezalarının süresi ile orantılı olmayacak şekilde hücre süresi tayini, ….BOZULMASINA, 04/06/2018 gününde oybirliğiyle karar verildi….”
[21] 170/2. Madde şu şekilde düzenlenmiştir: “ Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına mahkûm edilmiş olanlar otuz yılını, müebbet hapis cezasına mahkûm edilmiş olanlar yirmidört yılını, diğer süreli hapis cezalarına mahkûm edilmiş olanlar cezalarının üçte ikisini infaz kurumunda çektikleri takdirde, koşullu salıverilmeden yararlanabilirler.”
[22] Y.1.CD, E. 2014/826, K. 2014/2204, T. 07.04.2014: “…İnfaz dosyasının incelenmesinde; hükümlü Y. hakkında Kocaeli 1. Ağır Ceza Mahkemesinin 06.09.2011 gün ve 2010/538 Esas sayılı ilamıyla verilen ağırlaştırılmış müebbet hapis ve 12 yıl hapis cezasında Bursa 2. Ağır Ceza Mahkemesinin 16.02.2005 gün ve 205/190 Esas sayılı ilamıyla verilen 10 ay hapis cezası, Tarsus 1. Ağır Ceza Mahkemesinin 26.07.2007 gün ve 2007/75 Esas sayılı ilamı ile verilen ağırlaştırılmış müebbet ve 13 yıl hapis cezalarında Gemlik Sulh Ceza Mahkemesinin 2004/315 Esas sayılı kararı ile verilen 4 ay 27 gün hapis cezası, Bursa 8. Asliye Ceza Mahkemesinin 299/1411 Esas sayılı kararı ile verilen 2 yıl, 3 yıl 6 ay, 2 yıl hapis cezalarında Gemlik 1. Asliye Ceza Mahkemesinin 2006/214 Esas sayılı kararı ile verilen 1 yıl hapis cezası, Sakarya 1. Ağır Ceza Mahkemesinin 2010/236 Esas sayılı ilamı ile verilen müebbet hapis ve 15 yıl hapis cezasında, Bursa 2. Ağır Ceza Mahkemesinin 2005/190 Esas sayılı kararı ile verilen 10 ay hapis cezası nazara alınarak 5237 sayılı TCK'nın 58. maddesine göre mükerrirlere özgü infaz rejiminin uygulanmasına karar verildiği anlaşılmıştır. Yukarıda belirtilen kanun hükümleri ve infaz dosyası kapsamına göre; Hükümlü Y. hakkında mükerrirlere özgü infaz rejiminin uygulanmasına karar verilen birden fazla ağırlaştırılmış müebbet, müebbet ve süreli hapis cezalarının bulunduğu, 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun'un “Koşullu Salıverme” hükümlerini düzenleyen 107. maddesinin (3-a.) fıkrası ve aynı kanunun “Mükerrirlere özgü infaz rejimi ve denetimli serbestlik tedbiri” başlığı altında düzenlenen 108. maddesinin (1.) fıkrasının (a) bendi ile (2.) fıkrası birlikte değerlendirildiğinde, hükümlü hakkında uygulanacak koşullu salıverme süresinin 5275 sayılı Kanunun 107. maddesinin (3.) fıkrasının (a) bendi uyarınca otuz altı yıl olduğu, ancak hükümlünün mükerrir olması nedeni ile 108/1. fıkrasının (a) bendi uyarınca mahkum olunan ağırlaştırılmış müebbet cezasının otuz dokuz yılını ceza infaz kurumunda iyi halli olarak çekmesi durumunda koşullu salıvermeden yararlanacağı aynı Kanunun 108/2. maddesi uyarınca da tekerrür nedeni ile koşullu salıverme süresine eklenecek miktarın tekerrüre esas alınan cezanın en ağırından fazla olamayacağı gözetilerek 107/3-a maddesi uyarınca belirlenen otuz altı yıla tekerrüre esas alınan cezanın eklenmesi sonucunda belirlenecek sürenin azami otuz dokuz yıl olduğu, otuz dokuz yılı geçmemesi durumunda ise koşullu salıverme süresinin 108/2. maddesi nazara alınarak belirlenmesi ve buna göre otuz altı yıla eklenmesi gerektiği ve bu şekilde belirlenecek koşullu salıverme süresi üzerinden 107/6 maddesi uyarınca hak ederek tahliye tarihinin hesaplanması gerektiği gözetilmeksizin mükerrir hükümlü hakkında tekerrüre esas alınan cezalardan en ağır olanı ve 107/2. maddesi dikkate alınmaksızın 108/1-a maddesinin doğrudan uygulanması suretiyle koşullu salıverme süresinin otuz dokuz yıl olarak belirlenip hak ederek salıverme tarihinin de bu süre üzerinden hesap edilmesi nedeniyle Ankara 5. Ağır Ceza Mahkemesince hükümlünün koşullu ve hak ederek tahliyesi sürelerinin belirlenmesine ilişkin Ankara 4. Ağır Ceza Mahkemesinin 31.12.2012 gün ve 2013/7 değişik iş sayılı kararına yönelik vaki itirazının kabulüne karar verilmesi gerekirken yerinde ve yasal olmayan gerekçelerle itirazın reddine karar verilmesi yasaya aykırı görülmüştür…” Karara konu yerel mahkeme kararı şudur: “Ankara Cumhuriyet Başsavcılığının 21.12.2012 gün ve 2009/1-4684 ilamat sayılı yazısı ile çeşitli suçlardan hürriyeti bağlayıcı cezalarına hükümlü bulunan Y. hakkında cezaların infazı sırasında, Ankara 4. Ağır Ceza Mahkemesinin 15.08.2012 gün ve 2012/840 Değişik iş sayılı kararı ile verilen içtima kararına konu TCK'nın 58. maddesi uyarınca mükerirlere özgü infaz rejiminin uygulanmasına karar verilen ilamların bulunduğu, 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun'un 108. maddesinde içtimalı cezalara ait tekerrür hükümleri düzenlenmeyip bu nedenle müddetnamenin tanziminde tereddüt hasıl olduğundan, 5275 sayılı Kanunun 98/1 ve 101/1 maddeleri uyarınca karar verilmesi için infaz dosyasının Ankara 4. Ağır Ceza Mahkemesine gönderildiği, Ankara 4. Ağır Ceza Mahkemesinin 31.12.2012 gün ve 2013/7 Değişik iş sayılı kararı ile aynı mahkemenin 15.08.2012 gün ve 2012/840 değişik iş sayılı içtima kararının çözülmesine ilişkin kararı sonucu 5 kez ağırlaştırılmış müebbet hapis, 2 kez müebbet hapis ve 106 yıl 40 ay 54 gün hapis cezası verilen hükümlü hakkında 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun'un 107/6 ve 108/5. maddeleri gereğince hükümlünün şartla tahliyesinin 39 yıl olarak belirlenmesine, tekerrür nedeniyle 19 yıl 6 aylık sürenin şartla tahliye süresi olan 39 yıla eklenerek neticeten bulunacak 58 yıl 6 ay olarak belirlenmesine karar verilmiştir.”