Adli tatil; 6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu(HMK) m. 102 vd., 5271 Sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu(CMK) m. 331 ve 2577 Sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu(İYUK) m. 61 vd. düzenlenmiştir. Adli tatil hükümlerini HMK, CMK ve İYUK bakımından ayrı ayrı ele almakta fayda vardır.
HMK m. 102 gereği adli tatil, her yıl yirmi temmuzda başlar, otuz bir ağustosta sona erer. Yeni adli yıl bir eylülde başlar. Adli tatilde görülecek dava ve işler HMK m. 103’te hükme bağlanmıştır. Buna göre adli tatilde görülecek dava ve işler şunlardır:
a) İhtiyati tedbir, ihtiyati haciz ve delillerin tespiti gibi geçici hukuki koruma, deniz raporlarının alınması ve dispeçci atanması talepleri ile bunlara karşı yapılacak itirazlar ve diğer başvurular hakkında karar verilmesi.
b) Her çeşit nafaka davaları ile soybağı, velayet ve vesayete ilişkin dava ya da işler.
c) Nüfus kayıtlarının düzeltilmesi işleri ve davaları.
ç) Hizmet akdi veya iş sözleşmesi sebebiyle işçilerin açtıkları davalar.
d) Ticari defterlerin kaybından dolayı kayıp belgesi verilmesi talepleri ile kıymetli evrakın kaybından doğan iptal işleri.
e) İflas ve konkordato ile sermaye şirketleri ve kooperatiflerin uzlaşma suretiyle yeniden yapılandırılmasına ilişkin işler ve davalar.
f) Adli tatilde yapılmasına karar verilen keşifler.
g) Tahkim hükümlerine göre, mahkemenin görev alanına giren dava ve işler.
ğ) Çekişmesiz yargı işleri.
h) Kanunlarda ivedi olduğu belirtilen veya taraflardan birinin talebi üzerine, mahkemece ivedi görülmesine karar verilen dava ve işler.
HMK m. 103/2 gereği tarafların anlaşması hâlinde veya dava bir tarafın yokluğunda görülmekte ise hazır olan tarafın talebi üzerine, yukarıda sayılan iş ve davalara bakılması, adli tatilden sonraya bırakılabilir. Aynı maddenin üçüncü fıkrasına göre ise adli tatilde, yukarıdaki fıkralarda gösterilenler dışında kalan dava ve işlerle ilgili olarak verilen dava, karşı dava, istinaf ve temyiz dilekçeleri ile bunlara karşı verilen cevap dilekçelerinin ve dosyası işlemden kaldırılan davaları yenileme dilekçelerinin alınması, ilam verilmesi, her türlü tebligat, dosyanın başka bir mahkemeye, bölge adliye mahkemesine veya Yargıtay’a gönderilmesi işlemleri de yapılır. Yine 103. madde gereğince bu madde hükümleri, bölge adliye mahkemeleri ile Yargıtay incelemelerinde de uygulanır.
Adli tatilin sürelere etkisi ise HMK m. 104’te hükme bağlanmıştır. İlgili hükme göre adli tatile tabi olan dava ve işlerde, HMK’nın tayin ettiği sürelerin bitmesi tatil zamanına rastlarsa, bu süreler ayrıca bir karara gerek olmaksızın adli tatilin bittiği günden itibaren bir hafta uzatılmış sayılır.
CMK bazında adli tatil hükümlerini ele alırsak; CMK m. 331/1 gereği ceza işlerini gören makam ve mahkemeler her yıl bir eylülde başlamak üzere, yirmi temmuzdan otuz bir ağustosa kadar çalışmaya ara verirler. CMK m. 331/2 “Soruşturma ile tutuklu işlere ilişkin kovuşturmaların ve ivedi sayılacak diğer hususların tatil süresi içinde ne suretle yerine getirileceği, Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunca belirlenir.” şeklinde hükme bağlanmıştır. Aynı maddenin üçüncü fıkrası gereği tatil süresince bölge adliye mahkemeleri ile Yargıtay, yalnız tutuklu hükümlere ilişkin veya Meşhud Suçların Muhakeme Usulü Kanunu gereğince görülen işlerin incelemelerini yapar. Adli tatilin sürelere etkisi ise CMK m. 331/4’te düzenlenmiştir. İlgili hükme göre adli tatile rastlayan süreler işlemez. Bu süreler tatilin bittiği günden itibaren üç gün uzatılmış sayılır.
İYUK bazında adli tatil hükümlerini ele alırsak; İYUK m. 61/1 “Bölge idare, idare ve vergi mahkemeleri her yıl bir eylülde başlamak üzere, yirmi temmuzdan otuz bir ağustosa kadar çalışmaya ara verirler. Ancak, yargı çevresine dahil olduğu bölge idare mahkemesinin bulunduğu il merkezi dışında kalan ve sadece bir idare veya bir vergi mahkemesi bulunan yerlerdeki idari yargı mercileri çalışmaya ara vermeden yararlanamazlar. Bu mahkemeler, 62 nci maddedeki sınırlamaya tabi olmaksızın görevlerine devam ederler.” şeklinde hükme bağlanmıştır. Aynı maddenin ikinci fıkrasında ise çalışmaya ara verme süresi içinde nöbetçi mahkeme ve nöbetçi daire kurulacağı düzenlenmiştir. İYUK m. 62 gereği nöbetçi mahkemenin çalışmaya ara verme süresi içinde göreceği işler şunlardır:
a) Yürütmenin durdurulmasına ve delillerin tespitine ait işler.
b) Kanunen belli süre içinde karara bağlanması gereken işler.
Adli tatilin sürelere etkisi ise İYUK m. 8/3’te düzenlenmiştir. İlgili hükme göre İYUK’ta yazılı sürelerin bitmesi çalışmaya ara verme zamanına rastlarsa bu süreler, ara vermenin sona erdiği günü izleyen tarihten itibaren yedi gün uzamış sayılır.