Hükümlülerin açık ceza infaz kurumlarına kapalı kurumda geçirmeleri gereken sürenin 1/10’una kadar daha erken ayrılabilmesine imkan sağlayan düzenleme; 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun m.14/6 dayanak alınarak çıkarılan, Gözlem ve Sınıflandırma Merkezleri ile Hükümlülerin Değerlendirilmesine Dair Yönetmelik m.32/9’da yer almaktadır. Bu Yönetmelik hükmü; fiilen kapalı ceza infaz kurumunda bulunan, gelişim puanı 80 puanın üzerinde olan ve erken iyileşme gösterdiği kanaatine varılan iyi halli hükümlüler hakkında uygulanabilmektedir. Hükümlünün gelişim puanının 80’in üzerinde olması ve belirtilen diğer şartları taşıması halinde, mutlaka kapalı kurumda yasal olarak geçirilmesi gereken sürenin 1/10’u kadar erken ayrılma kararı verilmesi zorunluluk teşkil etmemektedir. İdare ve gözlem kurulu, hükümlünün açık kuruma erken ayrılabileceği süreyi daha az olacak şekilde de belirleyebilir. Elbette idare ve gözlem kurullarının, bu yönde verdiği kararların somut gerekçe içermesi gereklidir. Yönetmeliğin 17. maddesi, idare ve gözlem kurulu kararlarının gerekçeli olma zorunluluğunu açıkça düzenlemiştir.
Yönetmelik m.32/5’de dönem puanlamasının; yönetim, eğitim ve öğretim, psiko-sosyal, güvenlik ve gözetim servisleri tarafından verilen servis puanları toplamının değerlendirme raporu sayısına bölünmesi ile hesaplanacağı belirtilmektedir. Maddenin 6. fıkrasında ise; gelişim puanının, ceza infaz kurumundan ayrılmaya ilişkin iyi hal değerlendirmesinin yapılacağı son idare ve gözlem kurulu toplantısı öncesinde, o güne kadar alınan dönem puanları toplamının, toplam değerlendirme dönemi sayısına bölünmesi ile belirleneceği ifade edilmiştir. Dolayısıyla; gelişim puanının belirlenmesinde, her dönem yapılan değerlendirmeler ve servis puanları önem arz etmektedir.
Hükümlülerin erken iyileşmeye esas üst eşik puanı 80, iyi hale esas alt eşik puanı ise 45 olarak belirlenmiştir. Bir başka ifadeyle; yukarıda açıklanan şekilde yapılacak hesaplamada, hükümlünün iyi halli olduğunun kabulü için en az 45 puan alması, 1/10’a kadar daha erken süre ile açık kuruma ayrılabilmesi için ise 80 puanı aşması gerekir.
Hükümlüler lehine detaylı düzenlemeler yapılmakla birlikte; uygulamada bu hükümlerin tatbikinde ciddi sorunlar olduğu, özellikle örgütlü suçlardan hükümlülerin hiçbir şekilde Yönetmelik m.32/9’dan yararlanmasına imkan sağlanmadığı, diğer suçlardan hükümlülerde ise henüz uygulamanın somutlaşmadığı ifade edilmektedir. Sorunun kaynağı; puan belirlemelerine esas kriterlere ve kapalı ceza infaz kurumlarının bu kriterlerin uygulanabilirliği konusunda yeterliliğine ilişkin olup, hükümlülerin olumlu puanlamaya dair kriterleri yerine getirebilmesinde fiili imkansızlık hali bulunduğu anlaşılmaktadır. Bu durumda, hükümlülerin 80 puanı aşma imkanı kalmamaktadır, çünkü çalışması mümkün olmayan örgüt suçlarında hükümlüler ile puan almayı mümkün kılan faaliyetlerin yetersizliğinden kaynaklanan sebeple tüm hükümlüler, eşik puanı olan 80’i elde etmekte nerede ise imkansızlıkla karşı karşıya bırakılmışlardır. Bu imkansızlık, örgütlü suçlardan hükümlü olanlar yönünden çok kuvvetlidir.
Adalet Bakanlığı Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü’nün açıklamasına göre, 05.05.2022 tarihi itibariyle Türkiye Cumhuriyeti’nde 269 kapalı ceza infaz kurumu ve 10 kadın kapalı ceza infaz kurumu bulunmaktadır. Bunlar dışında; 8 çocuk kapalı ceza infaz kurumu, 4 çocuk eğitimevi, 7 kadın açık ceza infaz kurumu ve 86 müstakil açık ceza infaz kurumu bulunmaktadır. Görüldüğü üzere, kapalı ceza infaz kurumu sayısı oldukça fazladır. Bu fazla sayı dikkate alındığında; hükümlülerin açık kuruma 1/10 oranına kadar daha erken ayrılabilmesi için Yönetmelikte aranan ve Bakanlıkça belirlenen kriterlerin gerçekleşmesinin fiili imkansızlığı ortaya çıkmakta ve bir hukuk devletinde lehine olan kuraldan faydalanmak isteyenleri mağdur etmektedir. Örneğin; yönetim servisi değerlendirme kriterleri arasında “işyurdu atölyelerindeki çalışmalarına ilişkin değerlendirmeler”, “işyurdu çalışmaları, kurum iç hizmetleri, hobi faaliyetleri ve sosyal sorumluluk faaliyetleri ile diğer kurumsal faaliyetlere katılmaya yönelik çaba ve istekliliğine ilişkin değerlendirmeler” veya eğitim ve öğretim servisi değerlendirme kriterleri arasında “başarıyla tamamladığı sosyal, kültürel, mesleki ve sportif kurslara ilişkin değerlendirmeler” sayılmaktadır. Oysa bu olanakları sağlama imkanı olmayan çok sayıda kapalı ceza infaz kurumu bulunduğu belirtilmektedir. Hükümlünün katılabileceği bir kursun açılamadığı veya hükümlünün çalıştırılamadığı kapalı ceza infaz kurumlarında; bu olumlu puanlama kriterleri yerine getirilemediğinden, hükümlü 80 puana erişememektedir. Netice itibariyle hükümlü insan, kendi kusurlarından kaynaklanmadığı halde, puanlama sisteminde mevcut bu tutarsızlık ve işlevsel sorunlardan dolayı Yönetmeliğin hükümlü lehine açıkça düzenlediği açık kuruma erken ayrılabilme imkanından mahrum kalmaktadır.
Bu uygulamanın henüz yeni olduğu, sistemin zaman içerisinde yerleşeceği ve sorunların giderilebileceği düşünülebilirse de; Yönetmeliğin 29.12.2020 tarihinde kabul edilip 01.01.2021 tarihinde yürürlüğe girmesi ve açık kuruma 1/10 oranına kadar daha erken ayrılabilme uygulamasına 01.01.2022 tarihi itibariyle başlandığının Bakanlık tarafından açıklanması ile birlikte, bu uygulamadan faydalanabilme konusunda hükümlülerde haklı beklenti oluşmuştur. Ancak aradan geçen süreye rağmen, bu haklı beklentinin hayata geçmediği görülmektedir.
Hukuk devletinde hukuki ve meşru zemine dayanan bir nedenle oluşan haklı beklentinin karşılanması çok önemlidir. 80 puanı aşma gayreti gösteren, bu yönde motivasyonu olan hükümlülerin kapalı ceza infaz kurumlarında mevcut fiili imkansızlıklar sebebiyle puanlarını yükseltememelerinin külfeti hükümlülere yüklenmemelidir. Ayrıca; örgütlü suçlardan hükümlüler hakkında uygulamada tereddüt yaşandığı da gözetilerek, gerekirse bu hükümlüler yönünden de açık, belirleyici ve hükümlüleri erken iyileşmeye teşvik edecek düzenlemeler yapılmalıdır.
Esasen; erken iyileşme dikkate alınarak gündeme getirilen açık kuruma ayrılabilme hakkı, ya hiç getirilmemeli ya da getirilmişse gereği gibi uygulanmalıdır. Bir infaz düzenlemesi olarak öngörülen eşik puana dayalı açık kuruma ayrılma, özellikle açık kurumda bulunanların dışarıdan infazlarını tamamlamasına dair sürenin 31 Temmuz 2023 tarihine kadar uzatılması ile ayrı bir önem kazanmıştır.
Prof. Dr. Ersan Şen
Av. Beyza Başer Berkün
(Bu köşe yazısı, sayın Prof. Dr. Ersan ŞEN tarafından www.hukukihaber.net sitesinde yayınlanması için kaleme alınmıştır. Kaynak gösterilse dahi köşe yazısının tamamı özel izin alınmadan kullanılamaz. Ancak alıntılanan köşe yazısının bir bölümü, aktif link verilerek kullanılabilir. Yazarı ve kaynağı gösterilmeden kısmen ya da tamamen yayınlanması şahsi haklara ve fikri haklara aykırılık teşkil eder.)