Bilindiği gibi, gerçek gelir vergisi işletmeler açısından, ölüm hali işi terk hükmündedir. Ölüm halinde, gerçek kişinin faaliyeti son bulmaktadır. Diğer yandan, 213 sayılı VUK açısından, ölüm durumunda vergi cezası düşecektir. (VUK Md. 372)
Ölüm durumunda, mükelleflerin ödevleri, mirası reddetmemiş olan yasal ve mansup mirasçılarına intikal eder. Ancak, mirasçılardan her biri murisin vergi borçlarından, miras hisseleri oranında sorumlu olacaktır.( VUK Md. 12) Öte yandan, Vergi kanunlarında hüküm bulunmayan hallerde ölüm dolayısıyla mirasçılara geçen ödevlerin yerine getirilmesinde bildirme ve beyanname verme sürelerine üç ay eklenir. (VUK Md. 16)
Keza, ölüm işi bırakma hükmündedir. Ölüm, mükelleflerin mirası reddetmemiş mirasçıları tarafından vergi dairesine bildirilir. Mirasçılardan herhangi birinin ölümü bildirmesi diğer mirasçıları bu ödevden kurtarır. (VUK Md. 164) Gerçek kişilerde, işe başlama bildirimleri işe başlama tarihinden on gün içinde kendilerince veya 1136 sayılı Avukatlık Kanununa göre ruhsat alınmış avukatlar veya 3568 sayılı Kanuna göre yetki alınmış mali müşavirler tarafından, şirketlerin kuruluş aşamasında işe başlama bildirimleri ise işe başlama tarihinden itibaren on gün içinde ticaret sicil memurluğunca ilgili vergi dairesine yapılır. Şirketlerin işe başlama bildirimleri dışında yapılacak bildirimler ile işe başlama ve değişiklik bildirimleri, bildirilecek olayın vukuu tarihinden itibaren bir ay içerisinde mükellef tarafından vergi dairesine yapılır. (VUK Md. 168)
Öte yandan, 2001/1 Sıra No.lu Vergi Usul Kanunu İç Genelgesinde murisin ölümünden itibaren mirasçıların aynı işe kesintisiz olarak, devam etmeleri halinde, ölüm tarihinin muris için işi bırakma, mirasçıları için ise işe başlama olarak kabul edilmesi, işe devam edecek olan mirasçıların ölüm tarihini takip eden 1 ay içinde bildirimde bulunmaları durumunda bildirim zamanında yapıldığının kabul edilmesi ve mirasçıların mükellefiyetlerini, murisin ölüm tarihinden itibaren tesis edilmesi gerekmektedir.
Ölüm halinde, murisin kullanmakta olduğu mevcut defter ve belgelerin, ölüm tarihini içeren hesap dönemi sonuna kadar, işe devam eden varisleri tarafından maliye Bakanlığı’na verilen yetkiye istinaden, kullanmaları uygun bulunmuştur. (VUK Md.258) Bu durumda, murisin faaliyetine yönelik hesaplarınının ölüm tarihi itibariyle kapatılması ve işe devam eden mirasçıların hesaplarının ise yeniden açılması gerekmektedir.
Ayrıca, işe devam eden mirasçıların söz konusu hesap döneminin son ayı içerisinde yeni hesap dönemi için kendi adlarına defter tasdik ettirmeleri ve usulüne uygun olarak belgelerini anlaşmalı matbaalara bastırma veya notere tastik ettirmek suretiyle kullanmaları gerektiği ise tabiidir.
Özetle, sahibinin ölümü ile mirasçılarına intikal eden işletmenin faaliyetine mirasçılardan bir ya da birkaçı tarafından devam edilmesi halinde sadece faaliyette bulunan (faaliyete devam eden) mirasçılar için mükellefiyet tesis edilmesi gerekmekte olup, bu durumda, murisin mevcut defter ve belgelerinin ölüm tarihini içeren hesap dönemi sonuna kadar işe devam eden mirasçılar tarafından kullanılabilmesi mümkün bulunmaktadır. Ancak, faaliyete devam edenin, ilave faaliyet/şube olarak değerlendirildiği durumlarda, murisin mevcut defter ve belgelerinin ölüm tarihinden sonra, işe devam eden mirasçı tarafından kullanılması mümkün değildir. ( Bkz. İstanbul Vergi Dairesi Başkanlığı Özelgesi, 01.03. 2023 gün ve 264707)