Son dönemlerde ülkemizde yaşanan kur dalgalanmalı sonucunda dikkatler döviz piyasalarına çevrilmiştir. Yatırımcılar kur dalgalanmalarından kazanç elde etmek için, kaldıracın da etkisinden faydalanmak amacıyla foreks piyasalarına yönelmektedirler. Foreks; İngilizce “foreign Exchange” olan ve kısaltması foreks olarak Türkçe’ye yerleşen kaldıraçlı alım-satım işlemleri, bir ülkenin para birimi karşılığında başka bir ülke parasının alımı ya da satımı olarak tanımlanabilir. Foreks piyasası döviz alım-satım işlemlerinin yanı sıra petrol, altın gibi bir çok emtia ve kıymetli maden, hisse senedi ve uluslararası borsa endeksleri üzerinden alım-satım işlemlerinin gerçekleştiği tezgah üstü bir piyasadır.
Aşağıda gelir vergisi, KDV, BSMV, Kurumlar vergisi, geçici vergi açılarından mesele değerlendirilecektir.
1. Gelir vergisi açısından: Gelir vergisi Kanunun 3, 37, 85, 88, mük. 80 ve geçici 67. Mad. Açısından olaya bakıldığında, bir gerçek kişinin bir takvim yılı içinde sürekli olarak mutat meslek biçiminde söz konusu faaliyetlerde bulunması durumunda gelir vergisine tabi olacağı bilinmektedir.
Öte yandan, söz konusu Kanunun geçici 67 inci maddesinde de; menkul kıymetler ve diğer sermaye piyasası araçlarının elden çıkarılması ve elde tutulması sürecinde elde edilen gelirler ile mevduat faizleri, repo gelirleri ve özel finans kurumlarından elde edilen gelirlerin vergilendirilmesine yönelik düzenlemeler yer almakta olup, döviz ve kıymetli maden alım satımından doğan kazançların bu madde kapsamında vergiye tabi tutulması da mümkün bulunmamaktadır.
Bu hüküm ve açıklamalar çerçevesinde, foreks işlemleri olarak da adlandırılan kaldıraçlı döviz ve kıymetli maden alım satım faaliyetlerinden doğan kazançlarınızın Gelir Vergisi Kanununun geçici 67 nci maddesi kapsamında tevkifat yoluyla yahut mükerrer 80 inci madde kapsamında beyan yoluyla vergiye tabi tutulması söz konusu olmamakla birlikte, söz konusu faaliyetinizin ticari organizasyon içerisinde devamlılık arz edecek şekilde yapılması durumunda ticari faaliyet olarak değerlendirilmesi ve bu faaliyetleriniz neticesinde elde edilen kazancın, Gelir Vergisi Kanununun ticari kazançlara ilişkin hükümleri çerçevesinde beyan yoluyla vergilendirilmesi gerekmektedir.
Ayrıca, kaldıraçlı döviz ve kıymetli maden alım satım faaliyetinin ticari organizasyon içerisinde devamlılık arz edecek şekilde yapılması durumunda, faaliyet sonucu oluşan zararın bu Kanunun 88 inci maddesi kapsamında mahsup ve indirimi mümkün bulunmaktadır.
2. KDV Açısından: Katma Değer Vergisi Kanunu 1. maddesinde ticarî, sınaî, ziraî faaliyet ve serbest meslek faaliyeti çerçevesinde yapılan teslim ve hizmetlerin KDV’ne tabi olduğu belirtilmiştir. 2.maddede teslim, bir mal üzerindeki tasarruf hakkının malik veya onun adına hareket edenlerce, alıcıya veya adına hareket edenlere devri şeklinde tanımlanmıştır. Ayrıca, bir malın alıcı veya onun adına hareket edenlerin gösterdiği yere veya kişilere tevdiinin de teslim hükmünde olduğu belirtilmiştir.
Foreks piyasasında yapılan işlemlerin sonucunda fiziken bir teslim olmamakla birlikte yapılan işlem sonunda tasarruf hakkı el değiştirmektedir. Dolayısıyla foreks piyasasında yapılan işlemler KDV’nin konusuna girmektedir.
KDV Kanunu madde 17/4(g)’de belirtildiği üzere külçe altın, külçe gümüş, kıymetli taşlar, döviz, para, damga pulu, değerli kâğıtlar, hisse senedi, tahvil, varlık kiralama şirketleri tarafından ihraç edilen kira sertifikaları, Türkiye'de kurulu borsalarda işlem gören sermaye piyasası araçları ile metal, plastik, lastik, kauçuk, kâğıt, cam hurda ve atıklarının teslimi KDV’nden istisna edilmiştir. Bu durumda foreks piyasasında gerçekleştirilen alım-satım işlemlerinden bu bentte sayılan kıymetlerle ilgili olanlar için KDV hesaplanmayacaktır. Ancak, foreks piyasasında gerçekleştirilen alım-satım işlemleri yalnızca bu bentte sayılan kıymetlerle sınırlı değildir. Dolayısıyla, KDV Kanunu madde 17/4(g)’de sayılan kıymetler dışında herhangi bir kıymetin foreks piyasasında bir işleme konu edilmesi durumunda KDV’nin hesaplanması gerekecektir.
3. Kurumlar vergisi açısından: 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu 6.maddesine göre Kurumlar Vergisi hesaplanırken mükelleflerin bir hesap dönemi içerisinde elde ettikleri safi kurum kazancı dikkate alınır. Safi kurum kazancı, Gelir Vergisi Kanununda yer alan ticari kazanç hükümlerine göre tespit edilir.
Foreks piyasasında işlem yapan kurumlar vergisi mükellefi aracı kuruluşların bu piyasada gerçekleştirdikleri işlemlerden elde ettikleri gelirler kurum kazancına dâhil edilmeli ve bu gelirler dikkate alınarak kurumlar vergisi beyannameleri vermeleri gerekmektedir. Foreks işlemleri sonucu zarar elde etmeleri durumunda bu zararlarını da beyannameye dahil etmelilerdir.
4. BSMV Açısından: 6802 sayılı Gider Vergileri Kanunu 28. maddenin birinci fıkrasında, banka ve sigorta şirketlerinin her ne şekilde olursa olsun yapmış oldukları bütün muameleler dolayısıyla kendi lehlerine her ne nam ile olursa olsun nakden veya hesaben aldıkları paraların banka ve sigorta muameleleri vergisine tabi olduğu belirtilmiştir.
Ayrıca, aynı maddenin ikinci fıkrasında da bankerlerin yapmış oldukları banka muamele ve hizmetleri dolayısıyla kendi lehlerine her ne nam ile olursa olsun nakden veya hesaben aldıkları paralar (kendileri veya başkaları hesabına menkul kıymet alıp satmayı, alım-satıma tavassut etmeyi veya alıp sattıkları menkul kıymet karşılığı borçları ödemeyi taahhüt etmeyi meslek haline getirenlerin bu faaliyetleri dolayısıyla lehlerine kalan paralar ile mevduat faizi vermek veya sair adlarla faiz ve benzeri menfaatler sağlamak üzere devamlı olarak para toplama işiyle uğraşanların topladıkları paralara sağladıkları gelir ve menfaatler üzerinden komisyon, ücret, hizmet karşılığı gibi adlarla aldıkları paralar dahil) da banka muameleleri vergisine tabidir.
Kanun’un 30. maddesinde banka ve sigorta muameleleri vergisini banka ve bankerlerle sigorta şirketlerinin ödeyeceği belirtilmiş, 31. maddesinde ise matrahın 28. maddede yazılı paraların tutarı kadar olduğu hükme bağlanmıştır.
19.01.2012 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanan 89 Seri No.lu Gider Vergileri Genel Tebliği’nde banka, banker ve sigorta şirketleri tarafından yapılan fiziki teslimatlı alış ve satış işlemleri kambiyo işlemi olduğundan sıfır oranında BSMV’ye tabi olduğu ve üzerlerinden BSMV hesaplanmayacağı belirtilmiştir. Ancak aynı tebliğde foreks işlemlerinin nitelik itibariyle banka muamele ve hizmetleri kapsamında olduğu ve dayanak varlıktaki fiyat değişimlerinden fiziki alım satım olmaksızın yararlanmayı amaçladığından kambiyo alım satım işlemi olarak değerlendirilemeyeceği belirtilmiştir. Buna göre;
Banka ve sigorta şirketlerinin foreks işlemleri dolayısıyla lehe aldıkları paralar,
İlgili kanunlarla yetkilendirilmek veya izin verilmek suretiyle 6802 sayılı Kanunun 28 inci maddesinin ikinci fıkrasında belirtilen işlemleri esas iştigal konusu olarak yapan ve banker kapsamında BSMV mükellefi olanların foreks işlemleri dolayısıyla lehe aldıkları paralar,
Yetkili kuruluşlar banker kapsamında BSMV mükellefi olup kendileri veya başkaları hesabına yaptıkları foreks işlemleri dolayısıyla lehe aldıkları paralar,
6802 sayılı kanunun 28. maddesine göre BSMV’ye tabidir.
Bu hükümler çerçevesinde aracı kurumların aracı kurumların foreks piyasasında gerçekleştirdikleri işlemler doğrultusunda müşterilerden aldıkları komisyonlar üzerinden BSMV hesaplayıp ödemeleri gerekmektedir. 6802 sayılı kanunun 33. maddesine göre söz konusu işlemler üzerinden hesaplanacak olan BSMV oranı %5’tir.
Aynı tebliğde arbitraj, herhangi bir menkul kıymetin, dövizin veya malın eş zamanlı olarak bir piyasadan alınıp diğer bir piyasada satılarak, aynı kıymetlerin birbiri ile değiştirilmesi sonucu risksiz bir şekilde gelir elde edilmesi işlemi olarak tanımlanmıştır. Foreks piyasasında kendi nam ve hesabına işlem yapan kurumların yaptıkları işlemlerin arbitraj muamelesi niteliğinde olması durumunda 6802 sayılı kanunun 29/p maddesi uyarınca BSMV’den istisna olacaktır.
5. Geçici Vergi Açısından: Yukarıda yer verilen ticari organizasyon kapsamında mutat bir meslek olarak yapılan söz konusu foreks işlemleri bireysel olarak gelir vergisi kanunun konusuna girmesi durumunda gelir geçici vergi kapsamında mükellefiyetin bağlı olarak ortaya çıkacağı düşünülmektedir. Öte yandan, söz konusu foreks işlemi kurumlar vergisi mükellefiyeti kapsamında gerçekleştirilmesi halinde elde edilen kurumlar vergisine bağlı olarak K. Geçici vergi söz konusu olacaktır.
Sonuç olarak, 2021 yılında yapılan düzenlemeler kapsamında foreks işlemleri açısından bireysel faaliyetler olarak sürdürülmesi durumunda tevkifat yoluyla vergilendirilme gündeme gelmektedir. GVK’nunda yapılan düzenlemeler sonucunda 1 Ocak 2021 tarihinden itibaren kaldıraçlı işlemlerden FX- CFD elde edilen karlı gelirlere %10 stopaj uygulanacaktır. (7256 sayılı Yasa, 17.11.2020 tarih ve 31307 sayılı RG’de yayınlamıştır.)
Foreks işlemlerinin vergilendirilmesi konusunda İstanbul Vergi Dairesi Başkanlığı’nın 11.09.2019 gün ve 738343 sayılı yazıları incelenmelidir. Öte yandan, konu mali idare açısından vergilendirme yönü ile ilgili bazı tereddütlere aday olup, 2017, 2018,2019,2020 yılları ile ilgili vergileme yönünden tereddütler ortaya çıkmaktadır. Bazı foreks işlemlerinde yatırımcılar “ zarar dahi” elde etmiş olabilmektedirler. Olayın KDV açısından KDVK mad. 17/4-g bağlamında KDV’ye tabi olmadığı, istisna olacağı yönünde muhtelif görüşler söz konusudur. Söz konusu işlemleri yapmadan önce konuyla ilgili yetkili aracı kurumlardan ayrıntılı bilgi alınması, SPK tebliğlerinin incelenmesi, vergi mevzuatı açısından mali idareden Özelge istenmesinde yarar vardır.